Đức Phật nói mà dường như không nói, ngôn ngữ chỉ là một phần rất bé nhỏ và hầu như không phải là chính yếu khi đức Phật khai thị Sự Thật. Những nhân tố chính yếu có tác dụng mạnh mẽ khi Ngài chỉ dạy là tâm thái, cử chỉ, nụ cười, ánh mắt, vẻ tự nhiên, năng lượng, trí tuệ, từ bi v.v... biểu hiện nơi Ngài ảnh hưởng trực tiếp đến người cầu đạo đúng với căn cơ, tình huống, không gian, thời gian và thái độ nhận thức, niềm tin, sự chú tâm trọn vẹn trong sáng của người ấy ngay lúc đó, còn ngôn ngữ chỉ là thứ yếu, đôi khi hoàn toàn không cần thiết, vì sự im lặng của đức Phật có tác dụng khai tâm hơn nhiều so với những gì Ngài nói.

Nếu như ngôn ngữ là trọng yếu đến thế thì khi đức Phật đã hoàn toàn giác ngộ Ngài chỉ cần bỏ ra một hai năm tìm một chỗ thanh vắng ngồi viết ra kinh điển rồi dùng thần thông biến ra vô số bộ kinh để phân phát cho chư thiên và nhân loại, đồng thời biến nó thành bất hoại để truyền lại cho muôn đời sau, rồi nhập Niết-bàn cho khoẻ, tội gì phải đi khai thị từng người và cần gì đệ tử phải ghi chép làm chi cho mệt. Cho dù làm thế Ngài vẫn không thể truyền đạt được toàn bộ chân lý Ngài đã giác ngộ qua ngôn từ mà chủ yếu là người được khai thị phải chứng ngộ chân lý ấy ngay nơi chính mình chứ chẳng có điều gì đến với anh ta qua ngôn từ cả.

Người thợ mộc đã rất đúng khi nói với ông vua đang nghiền ngẫm kinh điển rằng bệ hạ chỉ đang nhai lại cặn bã của Thánh nhân thôi. Chính vì thế mà sau khi đức Phật nhập diệt, lời dạy của Ngài đã được ghi lại một cách tóm lược qua trí nhớ, tất nhiên cũng có lợi nhưng đã tạo ra một hiệu ứng nguy hại khôn lường đó là sự phân phái do người sau hiểu nghĩa kinh ít nhiều sai khác, và càng về sau sự phát triển qua chú giải, luận thuyết, cùng các bộ kinh nguỵ tạo đã dần dần biến Đạo Phật thành Tôn giáo, Triết học và Tín ngưỡng. Như vậy không phải ngôn ngữ kinh điển chỉ còn là cặn bã của Thánh nhân đó sao? Chân lý luôn viên mãn nơi thực tại hiện tiền, vì không ai thấy nên Phật mới chỉ ra, ngay đó ai thấy được là xong, quên lời mới đúng.

Khi đạo sĩ Sāriputta hỏi ngài Assaji: "Thầy của ngài dạy gì?", sao lúc đó ngài Assaji không bảo Sāriputta ngồi xuống nghe ngài đọc lại bài kinh Chuyển Pháp Luân mà chỉ nói một câu quá đơn giản: "Các pháp sinh ra từ một nhân"...? Vì ngài không cần lặp lại ngôn từ Phật nói, mà liền chỉ thẳng vào một sự thật, đó là tình trạng luôn sinh tâm tìm cầu sở tri sở đắc của Sāriputta, khiến Sāriputta bừng tỉnh. Sự bừng tỉnh kỳ diệu ấy đưa Sāriputta về với thực tánh chân đế (paramattha sacca) ngay nơi thực tại hiện tiền (sandiṭṭhiko dhammo).

Chân lý ở khắp nơi

Kiếm tìm chi ngôn ngữ

Khi tâm thật thảnh thơi

Chính là Dòng Bất Tử.

Phải, đúng như thế, mọi thứ đều có giá trị giúp mọi người giác ngộ. 

Ai thấy ra Chánh Pháp

Nói Sự Thật như nhau

Không có gì sai khác

Dù vạn pháp muôn màu.

Trước khi giác ngộ đức Phật tu đủ cách, cuối cùng Ngài thấy tu gì cũng sai, chợt nhớ hồi còn bé thơ không tu gì cả mà tâm hồn nhiên trong sáng thấy gì cũng hồn nhiên trong sáng nên không khổ gì cả. Từ đó Ngài giác ngộ ra rằng: Khi tâm trong sáng hồn nhiên đó chính là Đạo đế, Đạo đế liền thấy ra Diệt đế nên chẳng có khổ gì cả. Nhưng khi tâm không trong sáng thì ham muốn khởi lên, đó chính là Tập đế, Tập đế sinh ra Khổ đế nên mới chuốc lấy phiền muộn khổ đau thế thôi. Đó là Bốn Sự Thật rất hiển nhiên mà không ai thấy được nên họ cứ mãi trầm luân trong biển khổ. Thì ra, tâm vốn thanh tịnh trong sáng, pháp vốn tịch tịnh tự nhiên, chỉ cần tỉnh thức, buông mọi kiểu tu toan tính, nỗ lực, tìm cầu, khổ luyện... thì ngay đó tâm liền chói sáng (Pabhassara Citta), ở đó tâm vốn không sinh, không hữu, không tác, không thành nên liền thoát khỏi mọi ý đồ sinh hữu, tác, thành của vô minh ái dục. Tỉnh thức là thế đó con!

Thực ra chẳng phải đốn ngộ tiệm tu gì như người ta thường tưởng tượng mà chỉ là ai đã từng trải nghiệm sự thật thì dễ dàng thấy ra sự thật thôi. Trải nghiệm sự thật chính là tiệm tu, thấy ra sự thật gọi là đốn ngộ. Bàhiya đã từng trải nghiệm sự thật nhưng chưa biết đó là gì nên khi được Phật chỉ thẳng cho thì ngay đó ông liền thấy ra. 

Sàdhu, lành thay! Đó là một tiến bộ lớn trên đường đạo. Khi Ngài Sàriputta chứng quả Alahán đã tuyên bố không còn tin ai nữa cả, nhiều vị không hiểu cho là Ngài ngã mạn tự tôn nên trình bạch với Phật. Đức Phật khen ngợi và xác minh rằng Sàriputta chính là bậc đã hoàn toàn giác ngộ. Nhưng về tri ân thì Ngài Sàriputta luôn hướng về Ngài Assaji là vị thầy đầu tiên giúp Ngài Nhập Lưu để đảnh lễ.

Những vị thầy chân chính không bao giờ muốn đệ tử lệ thuộc vào mình mà chỉ nương tựa nơi Pháp. Khi thực sự trở về trọn vẹn tỉnh thức với thực tại thân thọ tâm pháp đang là hành giả không còn tham ưu, nương tựa, bám víu vào bất cứ ai hoặc điều gì trên đời. Nếu không làm sao trọn vẹn giác ngộ thực tại chân đế - tịch tịnh Niết-bàn?

Tất cả đều phải.

Biết qua tưởng tri hoặc thức tri đương nhiên là lý giải rồi. Biết như thế dù có đúng cũng chỉ mới là giải ngộ thôi chưa phải chứng ngộ. Chưa chứng ngộ thì chưa thể thấy được thực tánh của danh sắc. Chỉ sự thực chứng của tuệ tri - thấy trực tiếp không qua tư tưởng khái niệm nào - mới thấy được thực tánh của danh sắc. Khi thấy biết còn kèm theo tư tưởng từ kiến thức thì chưa phải kiến tịnh, càng chưa tới được tri kiến thanh tịnh, do đó chưa thể thấy thực tánh pháp. Trong thấy chỉ có thấy thôi, đừng muốn lý giải gì cả. Nếu con vẫn còn muốn lý giải thì khó thực chứng được. 

1) Dù là trạng thái hay hoạt động gì của thân, thọ, tâm hoặc pháp đều cần được thấy minh bạch và trung thực tự nhiên như nó là, không tưởng là, cho là, phải là, sẽ là..., đó mới là thiền, là bài học giác ngộ. Thiền không phải là thái độ thủ xả nhị nguyên của bản ngã trên huyễn tướng mà là thấy ra thực tánh như thị (yathàbhùtà nànadassana) của vạn pháp. 

2) Câu này nên hiểu như "Niết-bàn sinh tử thị không hoa" hoặc "Vô minh thực tánh tức Phật tánh, huyễn hoá không thân tức Pháp thân" nghĩa là nếu thấy rõ thực tánh sinh tử là sinh tử, huyễn thân là huyễn thân thì tánh thấy vẫn không sinh tử (Niết-bàn), hoặc giống cách nói của Lão Tử: "Phù duy bịnh bịnh thị dĩ bất bịnh!" (Ôi, nếu thấy bệnh chỉ là bệnh tức đã không bệnh). Trong Kinh Nhất Thiết Pháp, Majjhima Nikàya, đức Phật dạy: "Vì Như Lại thấy rõ địa đại là địa đại..., Niết-bàn là Niết-bàn nên không vui thích trong Niết-bàn, không xem Niết-bàn là ta, của ta, tự ngã của ta". Ngài xem bốn đại, tám thiền, các cõi giới, các sở đắc, sở tri v.v... cho đến Niết- bàn đều như vậy.

 Khi đã giác ngộ giải thoát thì tiếp theo vẫn là sống tuỳ duyên thuận pháp vô ngã vị tha.