10. NHỮNG PHÁP NÊN BIẾT (tiếp theo)

21- Bậc Thánh Arahán Giải Thoát Khổ Tái Sanh

Trong vòng tam luân của bánh xe luân hồi "thập nhị duyên sanh" có phiền não luân làm nhân, nên tạo nghiệp luân là quả; có nghiệp luân làm nhân, nên cho quả luân là quả; có quả luân làm nhân, nên phát sanh phiền não luân, và cứ thế luân chuyển từ kiếp này sang kiếp khác không ngừng.

Ðối với chúng sinh còn phiền não thì vẫn còn bị ràng buộc ở trong vòng tam luân, chuyển biến từ kiếp này sang kiếp khác trong ba giới bốn loài, từ vô thủy đến vô chung.

Ðối với bậc Thánh Arahán, là bậc Thánh đã diệt đoạn tuyệt được phiền não luân, như vậy là đã phá tan, chặt đứt được sự luân chuyển của tam luân, chỉ còn nghiệp luân quá khứ và quả luân.

Khi đã bậc Thánh Arahán diệt đoạn tuyệt được phiền não luân, thì tất cả mọi tác ý (cetanā) do thân, khẩu, ý của Ngài không thuộc về nghiệp luân mới, những tác ý tâm sở ấy đồng sanh với duy tác tâm (kiriyācitta), nên không gọi là "nghiệp" để cho quả luân.

Ðối với bậc Thánh Arahán, tất cả mọi thiện nghiệp, bất thiện nghiệp đã tạo ở quá khứ, từ vô thủy cho đến trước khi chứng đắc Arahán Thánh Ðạo, Arahán Thánh Quả đều có thể cho quả an lạc hoặc khổ não trong kiếp sống hiện tại, cho đến khi Ngũ Uẩn Niết Bàn; khi ấy tất cả mọi nghiệp cũ trở thành vô hiệu quả nghiệp (ahosi-kamma: nghiệp không cho quả).

Ví dụ:

Trường hợp Ngài Ðại Ðức Mahāmoggallāna, tiền kiếp xa xưa của Ngài đã từng đánh đập cha mẹ cho đến chết; kiếp ấy, sau khi Ngài chết, do ác trọng nghiệp giết cha mẹ của Ngài thuộc ngũ vô gián nghiệp cho quả tái sanh, bị sa đoạ vào địa ngục Avīci chịu khổ suốt thời gian lâu dài. Ðến khi mãn hạn ở địa ngục rồi, khi Ngài được tái sanh làm người kiếp nào, do ác trọng nghiệp giết cha mẹ của Ngài còn dư sót, nên Ngài thường bị đánh đập đến chết. Ngay đến kiếp chót, Ngài đã trở thành bậc Thánh tối thượng Thanh Văn đại đệ tử, suất sắc nhất về thần thông trong hàng Thanh Văn đại đệ tử của Ðức Phật, mà vẫn phải chịu ảnh hưởng của ác trọng nghiệp giết cha mẹ ở quá khứ còn dư sót, khiến cho bọn cướp có thể đánh đập Ngài bị tan xương nát thịt; chúng tưởng Ngài đã chết, nên bỏ đi; Ngài dùng năng lực thần thông rồi bay đến hầu Ðức Phật, xin phép tịch diệt ngũ uẩn Niết bàn, chấm dứt tử sanh luân hồi trong tam giới.

Ngũ Uẩn Niết Bàn của Ngài Ðại Ðức Mahāmoggallāna như vậy, khiến cho một số Tỳ khưu bàn tán cho là việc "không công minh" (ananurūpa), đối với cuộc đời của bậc Thánh tối thượng Thanh Văn đại đệ tử xuất sắc nhất về thần thông.

Ðức Phật giải thích cho chư Tỳ khưu hiểu rõ rằng:

"Bhikkhave Moggallāno imassa attabhāvassa ananurūpaṃ maraṇaṃ patto, pubbe pana tena katassa kammassa anurūpameva maraṇaṃ patto". [34]

(Này chư Tỳ khưu, Moggallāna tịch diệt, Ngũ Uẩn Niết Bàn, đối với kiếp hiện tại này thật không công minh; nhưng lại thật công minh đối với ác trọng nghiệp ở tiền kiếp mà Moggallāna đã tạo trong quá khứ).

Và trường hợp Ngài Ðại Ðức Aṅgulimāla, ngay trong kiếp hiện tại, khi còn là kẽ cướp sát nhân, Ngài đã giết hơn ngàn người, cắt đầu ngón tay làm vòng đeo cổ. Khi Ðức Phật đến tế độ, Aṅgulimāla liền tỉnh ngộ, buông bỏ mọi vũ khí, đảnh lễ dưới chân Ðức Phật và xin xuất gia trở thành Tỳ khưu. Ðức Thế Tôn với tâm đại bi, đã cho phép Aṅgulimāla xuất gia Tỳ khưu theo cách "Ehibhikkhūpasampadā", ngay khi ấy, Aṅgulimāla trở thành Bậc Tỳ khưu, đi theo sau Ðức Phật trở về ngôi chùa Jetavana. Ðại Ðức Aṅgulimāla sau khi trở thành Tỳ khưu không lâu, tinh tấn tiến hành thiền tuệ, chứng đắc 4 Thánh Ðạo, 4 Thánh Quả trở thành bậc Thánh Arahán cao thượng trong Phật giáo.

Buổi sáng, Ðại Ðức Aṅgulimāla đi vào thành Sāvatthi khất thực, những mảnh gổ, viên đá... người ta ném ra ngoài đường đều đụng đến thân thể Ngài, làm cho Ngài bể đầu chảy máu, vỡ bình bát, y rách tả tơi. Ngài trở về chùa, Ðức Phật nhìn thấy khuyên dạy, an ủi rằng:

"Adhivāsehi tvaṃ Brahmaṇa!

Adhivāsehi tvaṃ Brahmaṇa!

Yassa kho tvaṃ Brahmaṇa kammassa vipākassa bahūni vassāni, bahūni vassasatāni, bahūni vassa sahassāni niraye pacceyyāsi. Tassa tvaṃ Brahmaṇa kammassa vipākaṃ diṭṭheva dhamme paṭisaṃvedesī". [35] 

"Này Aṅgulimāla, Bậc phạm hạnh, con hãy nên nhẫn nại!

Này Aṅgulimāla, Bậc phạm hạnh, con hãy nên nhẫn nại!

Này Aṅgulimāla, Bậc phạm hạnh, đáng lẽ con phải chịu quả khổ của ác nghiệp suốt nhiều năm, hàng trăm năm, hàng ngàn năm trong cõi địa ngục.

Này Aṅgulimāla, Bậc phạm hạnh, thì nay con chỉ thọ quả khổ của ác nghiệp ấy, khi còn tuổi thọ trong kiếp sống hiện tại này mà thôi".

Bậc Thánh Arahán không có tạo nghiệp mới, còn tất cả mọi thiện nghiệp, mọi ác nghiệp từ vô thủy cho đến trước khi chứng đắc Arahán Thánh Ðạo, Arahán Thánh Quả; nghiệp nào có cơ hội cho quả, thì bậc Thánh Arahán chịu quả của nghiệp ấy. Ðến khi bậc Thánh Arahán tịch diệt Niết bàn gọi là Ngũ Uẩn Niết Bàn rồi, tất cả mọi thiện nghiệp mọi ác nghiệp đều trở thành vô hiệu quả nghiệp (ahosikamma: nghiệp không cho quả).

Do đó, bậc Thánh Arahán tịch diệt gọi là Ngũ Uẩn Niết Bàn rồi, không còn tái sanh kiếp sau nữa. Nghĩa là diệt ngũ uẩn này, ngũ uẩn khác không còn sanh nữa, phần sắc uẩn trở thành thi thể, làm lễ hoả táng, được kết tinh thành "Xá Lợi Thánh Arahán" để tôn thờ, còn phần 4 danh uẩn (thọ, tưởng, hành, thức) hoàn toàn trong sạch thanh tịnh, không bị ô nhiễm bởi phiền não, vô minh, tham ái. Cho nên khi diệt 4 danh uẩn là diệt hẵn, ví như ngọn đèn tắt.

Như trong kinh Ratanasutta Ðức Phật dạy:

"Nibbanti dhīra yathāyaṃ padīpo". [36]

"Khi bậc Thánh Arahán tịch diệt, Ngũ Uẩn Niết Bàn rồi, thì đoạn tuyệt tái sanh, ví như ngọn đèn dầu cháy hết bấc (tim) tắt hẳn".

Bậc Thánh Arahán tịch diệt, Ngũ Uẩn Niết Bàn , đồng thời chấm dứt khổ tái sanh, là giải thoát hoàn toàn mọi cảnh khổ tử sanh luân hồi trong tam giới.

22- Hành Thiền Tuệ Thời Kỳ Nào Là Tốt Nhất?

Vấn đề này được đặt ra, là vì có số người quan niệm rằng: "Khi còn trẻ thì nên lo học, lo làm ăn... đến khi về già mới lo việc tu hành...".

Quan niệm như vậy có thích hợp hay không? Xin hãy tìm hiểu qua câu chuyện về hai người con của hai nhà phú hộ (Mahādhana-seṭṭhiputtavatthu) [37] trong bộ Chú giải Pháp cú.

22.1- Tích 2 người con của hai nhà phú hộ

Thuở ấy, Ðức Thế Tôn đang ngự tại khu rừng phóng sinh nai gọi là Isipatana, Ngài đã đề cập đến hai người con của hai nhà phú hộ, sơ lược như sau__

* Một nhà phú hộ ở trong thành Bārānasī có của cải, tài sản nhiều đến 800 triệu, chỉ có một người con trai duy nhất. Hai ông bà phú hộ bàn với nhau rằng: "Gia đình chúng ta có nhiều tiền, nhiều của như thế này, chúng ta chỉ có một đứa con trai, sau này chúng ta sẽ giao tất cả gia tài lại cho con mình, để nó thừa hưởng sung sướng suốt cuộc đời cũng không sao hết được. Con chúng ta không cần làm việc gì cho vất vả".

Hai ông bà phú hộ nhất trí như vậy, nên cho đứa con trai đi học đờn ca, múa hát vui chơi, không học nghề quản lý chuyên môn nào khác.

* Một nhà phú hộ khác cùng ở trong thành Bārānasī này, cũng có của cải tài sản nhiều đến 800 triệu, cũng chỉ có một người con gái duy nhất. Hai ông bà phú hộ cùng bàn với nhau, như nhà phú hộ có người con trai, nên cho đứa con gái đi học đờn ca, múa hát vui chơi, như con trai nhà phú hộ kể trên.

Ðến khi người con trai và người con gái của hai nhà phú hộ đến tuổi trưởng thành, hai bên kết làm thông gia, cho con cái họ kết hôn với nhau. Sau khi cha mẹ hai bên lần lượt qua đời, tất cả gia tài của hai nhà phú hộ gom chung lại thành 1.600 triệu. Như vậy, họ có một tài sản của cải rất lớn lao, nên gọi là "Mahādhana", và hai người con của hai nhà phú hộ, gọi là "Seṭṭhiputtā". Hai danh từ ghép lại nhau gọi là "Mahādhanaseṭṭhiputtā": nghĩa là, hai đứa con của hai nhà phú hộ có tài sản lớn lao.

Hai vợ chồng trẻ, con nhà phú hộ, không biết công việc làm ăn nào khác, chỉ biết đờn ca, múa hát vui chơi mà thôi. Thường ngày, hai vợ chồng đến chầu Ðức vua. Bên đường đi, có một nhóm người ăn chơi, rượu chè ca hát; chúng nhìn thấy hai vợ chồng con của phú hộ thường qua lại, nên bàn tính với nhau rằng: "Chúng ta có thể làm cách nào để cho hai vợ chồng con của phú hộ này nghiện rượu, chúng ta sẽ sống bám vào họ, và được sung sướng nhất đời".

Chúng bàn mưu tính kế vừa xong, khi thấy hai vợ chồng, con của phú hộ đang đi tới, bọn chúng vừa uống rượu, vừa ca hát, nhảy múa có vẻ rất vui sướng, rồi đồng thanh nói lời chúc tụng rằng:

- Chúng tôi cầu chúc hai vợ chồng con của phú hộ được sống lâu trăm tuổi, được hạnh phúc an lạc; chúng tôi nương nhờ nơi hai người, cũng sẽ được an lạc, sung sướng.

Người con trai phú hộ nghe bọn chúng chúc tụng mình có vẻ thích thú hoan hỷ lắm, mới hỏi người nô bộc đánh xe rằng:

- Này nô bộc, chúng nó uống nước gì vậy?

- Thưa cậu chủ, chúng nó uống rượu ạ.

- Rượu có vị ngon không?

- Thưa cậu chủ, trong các loại nước, rượu là loại nước có vị ngon, làm cho người ta ngây ngất.

Người con trai của phú hộ bèn nói với người nô bộc rằng:

- Nếu như vậy, thì ta cũng nên uống chơi cho biết vị của rượu.

Người con của phú hộ sai người nô bộc đến nhóm người kia lấy một chút rượu, uống thử cho biết. Về sau không lâu, uống rượu được nhiều, người con trai phú hộ đã trở thành người nghiện rượu nặng.

Nhóm người nghiện rượu kia biết người con trai của phú hộ đã nghiện rượu rồi, chúng rủ nhau đến tận nhà người con trai phú hộ để uống rượu cho có bạn. Lâu ngày, tiếng đồn càng xa, bọn chúng rủ nhau ngày đến càng đông. Người con trai của phú hộ sai gia nhân mua rượu, mỗi lần 100 đồng, rồi 200 đồng v.v.... Ngoài việc tốn tiền mua rượu, còn tốn thêm tiền mua bông hoa, nước thơm, tiền mướn đoàn vũ nữ nổi tiếng đến ca hát, nhảy múa, xong rồi còn ban thưởng, mỗi lần 1.000 đồng, 2.000 đồng v.v....

Người con trai phú hộ phung phí tiền bạc suốt ngày đêm như vậy, trải qua một thời gian lâu, của cải tài sản 800 triệu phần của mình đã hết sạch.

Người quản gia đến trình cho người con trai phú hộ biết rằng:

- Thưa cậu chủ, của cải tài sản phần của cậu đã hết sạch rồi!

Người con trai của phú hộ bèn hỏi:

- Của cải tài sản phần của phu nhân ta không còn nữa hay sao?

Người quản gia thưa rằng:

- Thưa cậu chủ, của cải tài sản phần của mợ vẫn còn ạ!

Người con trai của phú hộ ra lệnh:

- Hãy lấy của cải phần của phu nhân ta ra xài.

Người con trai của phú hộ phung phí như vậy trải qua thêm một thời gian lâu nữa, tài sản phần của người vợ cũng hết sạch. Những ngày tiếp theo sau, bán dần ruộng, vườn, xe cộ, đồ đạc trong nhà, đến cuối cùng cũng bán cả căn nhà đang ở để tiêu xài!

Ðến lúc hai vợ chồng con của phú hộ tuổi già, không có nhà ở, phải dẫn nhau ra ở bên hiên nhà người khác. Hằng ngày, hai vợ chồng cầm mảnh bát đi xin những đồ ăn thừa của người ta, để sống qua ngày.

Một hôm, có ông già đứng gần cửa trai tăng đường để chờ nhận đồ ăn còn dư của chư Tỳ khưu, Sa di. Ðức Thế Tôn nhìn thấy mỉm cười. Khi ấy, Ðại Ðức Ānanda bạch hỏi Ðức Thế Tôn, nguyên nhân nào Ngài mỉm cười. Ðức Thế Tôn dạy Ðại Ðức Ānanda rằng:

- Này Ānanda, người già kia, trước đây là con của nhà phú hộ, có một tài sản lớn lao, nhưng đã tiêu xài phung phí hết sạch; sau đó lại còn bán hết tất cả ruộng, vườn, đồ đạc, nhà cửa,.... Bây giờ, không còn gì nữa, ông ta phải dẫn vợ đi xin ăn trong thành phố này.

Ðức Thế Tôn dạy rằng:

- Nếu người con của phú hộ, ở tuổi thiếu niên không tiêu xài phung phí của cải tài sản, biết lo kinh doanh, khuếch trương công việc làm ăn, thì sẽ trở thành phú hộ thứ nhất trong thành Bārānasī này.

Nếu cả hai vợ chồng, con của phú hộ ở tuổi thiếu niên, xuất gia trong Phật giáo, biết tiến hành thiền tuệ, thì người chồng có thể sẽ chứng đắc Arahán Thánh Ðạo, Arahán Thánh Quả trở thành bậc Thánh Arahán; còn người vợ có thể sẽ chứng đắc Bất Lai Thánh Ðạo, Bất Lai Thánh Quả trở thành bậc Thánh Bất Lai.

Nếu người con của phú hộ, ở tuổi trung niên, với phần của cải tài sản còn lại, biết lo kinh doanh, khuếch trương công việc làm ăn, thì sẽ trở thành phú hộ thứ nhì trong thành Bàrànasì này.

Nếu cả hai vợ chồng, con của phú hộ, ở tuổi trung niên, xuất gia trong Phật giáo, biết tiến hành thiền tuệ, thì người chồng có thể sẽ chứng đắc Bất Lai Thánh Ðạo, Bất Lai Thánh Quả, trở thành bậc Thánh Bất Lai; còn người vợ có thể sẽ chứng đắc Nhất Lai Thánh Ðạo, Nhất Lai Thánh Quả trở thành bậc Thánh Nhất Lai.

Nếu người con của phú hộ, ở tuổi lão niên, với phần của cải tài sản còn lại, biết lo kinh doanh, khuếch trương công việc làm ăn, thì sẽ trở thành phú hộ thứ ba trong thành Bārānasī này.

Nếu cả hai vợ chồng, con của phú hộ, ở tuổi lão niên, xuất gia trong Phật giáo, biết tiến hành thiền tuệ, thì người chồng có thể sẽ chứng đắc Nhất Lai Thánh Ðạo, Nhất Lai Thánh Quả trở thành bậc Thánh Nhất Lai; còn người vợ có thể sẽ chứng đắc Nhập Lưu Thánh Ðạo, Nhập Lưu Thánh Quả trở thành bậc Thánh Nhập Lưu.

Nhưng bây giờ, hai vợ chồng, con của phú hộ này, đã trải qua hết cả 3 thời rồi; của cải tài sản ở thế gian bị khánh kiệt, của báu siêu tam giới là Thánh Ðạo và Thánh Quả trong Phật giáo cũng bị hủy hoại luôn, như con cò già rụng hết lông cánh, nằm thoi thóp ở vũng bùn khô".

Ðức Phật dạy bài kệ rằng:

"Acaritvā brahmacariyaṃ, aladdhā yobbane dhanaṃ,

"Jiṇṇakoñcāva jhāyanti, khīṇamaccheva pallale.

"Acaritvā brahmacariyaṃ, aladdhā yobbane dhanaṃ,

"Senti cāpātikhīṇāva, purāṇāni anutthunaṃ".

"Người ngu dốt không biết hành phạm hạnh.

Không được của báu lúc còn trẻ trung,

Như con cò già yếu nằm than thở,

Trên vũng bùn khô, hết sạch cá tôm.

Người ngu dốt không biết hành phạm hạnh,

Không được của báu lúc còn trẻ trung,

Nằm hối tiếc của cải xưa đã hết,

Như mũi tên đã rời khỏi cây cung,

Rơi xuống đất làm đồ ăn cho mối".

Qua câu chuyện dẫn chứng trên đây, hành giả có nguyện vọng tiến hành thiền tuệ để mong chứng đắc 4 Thánh Ðạo, 4 Thánh Quả và Niết Bàn, pháp giải thoát khổ sanh, già, đau, chết; chắc chắn đã ý thức được nên tiến hành thiền tuệ ở thời tuổi thiếu niên hy vọng sẽ được kết quả tốt nhất.

Dầu sự tiến hành thiền tuệ thời thiếu niên chưa chứng đắc Thánh Ðạo, Thánh Quả nào, thì âu cũng là cơ hội tốt để bồi bổ pháp hạnh ba la mật, để mong sự chứng đắc Thánh Ðạo, Thánh Quả vị lai.

Tích tiền thân của Ðức Phật Gotama

Câu chuyện Thái tử Temiyan [38] là tiền thân của Ðức Phật Gotama, vì sợ lên ngôi làm vua, nên Ngài đã phát nguyện 3 điều là:

1- Không bại liệt, làm như người bại liệt.

2- Không câm, làm như người câm.

3- Không điếc, làm như người điếc.

Ðức Bồ Tát Temiya đã nhẫn nại chịu đựng qua bao nhiêu thử thách suốt 16 năm ròng rã. Cuối cùng đức phụ vương của Ngài nghe lời tâu của các quan trong triều, xem thái tử Temiya là "người xúi quẩy", buộc phải đem Ngài vào rừng để chôn sống.

Ðức vua đành phải truyền lệnh cho các người lính đánh xe ngựa chở Ðức Bồ Tát Thái tử Temiya vào rừng chôn sống. Ðến nơi, để Ðức Bồ Tát nằm trên xe, còn các người lính đánh xe cặm cụi đào hầm Ðức Bồ Tát Temiya suy nghĩ: "Nay đã đến cơ hội tốt, ta phải tỏ rõ cho những người lính đánh xe này biết: Ta là Thái tử Temiya, không phải là người bại liệt, không phải là người câm, cũng không phải là người điếc. Sở dĩ, ta nhẫn nại chịu đựng như vậy, là vì ta sợ làm vua. Ta chỉ muốn xuất gia làm đạo sĩ hành phạm hạnh mà thôi".

Ðức Bồ Tát Temiya suốt 16 năm ròng rã không cử động tay chân, nên Ngài phải điều hòa khí huyết, vận dụng nội lực, tạo cho thân có sức mạnh, bước xuống xe, cầm chiếc xe đưa lên cao, rồi đến hỏi các người lính đánh xe rằng:

- Các ngươi đang làm gì vậy?

- Chúng tôi đang đào hầm để chôn sống thái tử Temiya, là người bại liệt, người câm, người điếc, thưa Ngài.

Những người lính đánh xe quay lại, nhìn thấy thần lực của Ðức Bồ Tát, chúng hoảng sợ thưa:

- Ngài có phải chư thiên, Ðức vua trời Sakka (Ðế Thích) không?

Ðức Bồ Tát tuyên bố rằng:

- Ta không phải chư thiên, cũng không phải Ðức vua trời Sakka, Ta chính là thái tử Temiya của đức vua Kasikarājā, ta không phải là người bại liệt, không phải là người câm, cũng không phải là người điếc. Sở dĩ ta làm như vậy, là vì ta sợ làm vua. Ta chỉ muốn xuất gia làm đạo sĩ hành phạm hạnh mà thôi. Các ngươi đào hầm chôn sống ta, ấy là việc làm không thích đáng, không hợp pháp, không công minh!

Những người lính đánh xe nhận thấy rõ chính là thái tử Temiya, lạy xin tha tội, thỉnh Ngài trở về triều đình lên ngôi làm vua. Ðức Bồ Tát Temiya từ chối, quyết định ở lại khu rừng ấy, xuất gia làm đạo sĩ; Ngài truyền dạy các người lính đánh xe trở lại triều đình tâu phụ vương và mẫu hậu rõ ý định của Ngài.