NHỮNG ĐIỀU CƠ BẢN VỀ PHẬT HỌC (Bài 1 - THIỀN)

1.  MỞ ĐẦU:

Chuyện bắt đầu từ một bữa ăn, một người bạn hỏi tôi: "Thiền là gì?". Anh bạn là một kỹ sư hiện còn làm việc; đối với anh Đạo Phật là tôn giáo dành cho người chết (vì khi chết rồi thì mời Thầy hoặc Sư đến tụng kinh) và cho người già như là một tín ngưỡng với nhiều màu sắc mê tín. Khó cho tôi rồi nhưng may mà cuối cùng tôi cũng giải thích được cho anh hiểu. Từ đó tôi thấy cần thiết phải ghi lại những điều đã học.

Những phần dưới đây là những ghi chép hoặc biên soạn lại những nguyên lý, những điểm cốt lõi của các vấn đề Phật học đã được Quý Thầy, Quý Đại Sư khai thị. Giáo Pháp thì vô biên, chân lý thì không thể nghĩ bàn nên gây nhiều khó khăn cho người học đạo. Mỗi người chúng ta lại bận rộn với cuộc sống thường nhật, cuộc đời cơm áo với nhiều nỗi lo toan nên thì giờ dành cho việc tu học cũng ít và không thường xuyên. Theo kinh nghiệm của tôi và các bạn hữu nếu như hiểu rõ được, nắm vững được một số nguyên lý, các điểm chính của giáo pháp thì tự thân mỗi người có thể tìm thấy một phương pháp hành trì thích hợp cho mình từ đó được an vui trong đời sống hàng ngày.

Một điều nữa nên lưu ý là: Nhiều Đại Sư có những cách nói khác nhau về cùng một vấn đề nhưng chỉ là do cách diễn đạt, tiếp cận khác nhau hoặc phải đáp ứng cho các đối tượng khác nhau chứ về cốt lõi, về nguyên lý cũng vẫn đồng nhất.

Đây là một tài liệu dành cho mọi người học và thực hành giáo pháp được ghi chép bởi một người học trò làm công việc thư ký nên là một tài liệu mở, cần thiết phải được bổ sung bởi mọi người để được hoàn chỉnh và đáp ứng hết những yêu cầu của tất cả.

Mong rằng tài liệu nầy giúp mọi người hiểu rõ và thực hành đúng chứ không phải để thay đổi một quan niệm nầy bằng một quan niệm khác.

 

2.  THIỀN : 

-  Thiền là hữu thức hóa vô thức.

-  Thiền là nhận biết thực tại hiện tiền, ngay bây giờ và tại đây.

-  Thiền là chú tâm trọn vẹn vào cái đang là, thấy sự vật y như nó đang diễn ra.

-  Thiền là tỉnh thức nhận biết, lắng nghe trọn vẹn cái đang là bằng một cái tâm sạch làu mọi tạp niệm một cách tự nhiên không một nổ lực nào. (Krishnamurti)

-  Thiền không phải là cố gắng tìm cầu để đạt được một cái gì chưa có mà chỉ cần buông bỏ mọi nổ lực tìm cầu thì liền thấy ra ngay đó đã có tất cả.

-  Thiền là nhận biết được thực tánh pháp, nhìn mọi sự như bản chất của chúng.

-  Trích từ: "THIỀN - OSHO" : Thiền có nghĩa là nhận biết. Bất cứ điều gì bạn làm với nhận biết đều là thiền. Hành động không phải là vấn đề mà phẩm chất của hành động mới là vấn đề. Bước đi có thể là thiền nếu bạn bước đi tỉnh giác. Ngồi có thể là thiền nếu bạn ngồi tỉnh giác. Nghe tiếng chim hót có thể là thiền nếu bạn nghe với nhận biết. Chỉ việc nghe tiếng nói bên trong của tâm trí bạn cũng có thể là thiền nếu bạn vẫn còn tỉnh giác và quan sát.

-  OSHO: Mọi khổ đau đơn giản là biểu hiện cho thấy ta không gắn kết với thực tại, tình trạng cá không ở trong đại dương. Thiền rốt cục chính là tháo gỡ mọi rào cản tư tưởng, cảm xúc, tình cảm vốn tạo nên một bức tường giữa ta và thực tại. Khoảnh khắc ta trút bỏ, ta đột nhiên thấy mình hòa điệu với toàn thể, mà không chỉ hòa điệu, ta thực sự thấy mình là toàn thể.

-  Brian Weiss: Thiền là nghệ thuật quan sát mà không suy nghĩ, không nhận định bằng tinh thần.

-  Meher Baba (Thở và Thiền): Thiền có thể được diễn tả như một lộ trình mà riêng mỗi cá nhân tự vạch ra cho chính mình khi muốn vượt ra ngoài giới hạn của tâm trí. Thiền mang các nội dung trong tiềm thức của trí lên bề mặt của ý thức.

 

DIỄN GIẢI:

-     Phần lớn những hoạt động của chúng ta là những phản ứng đã được lập trình sẵn và được kiểm soát bởi vô thức. Những kết quả của các nghiên cứu, khảo sát khoa học gần đây cho thấy có tín hiệu từ vô thức tối thiểu 1 giây trước khi có hành động. (Xem sách "Thiền và não bộ"). Như vậy toàn bộ tiến trình từ nhận biết sự việc đến phản ứng lại đều tiến hành một cách tự động bởi vô thức và đã được lập trình sẵn. Một ví dụ là chúng ta ai cũng thở nhưng chỉ thở một cách tự động vô thức chứ không nhận biết, ý thức hơi thở của mình. Một vị Sư bảo rằng nhiều người sống như người bị mộng du. Ngay khi chúng ta suy nghĩ  rất cẩn thận về một sự việc nào đó cũng rơi vào tình trạng nầy bởi vì chúng ta sẽ sử dụng những quan niệm, những tiên kiến, những thang giá trị đã có sẵn để áp đặt vào sự việc đó.

-     Nhiều người có thể không đồng ý là mình bị điều động bởi vô thức, nhưng nếu bình tâm nhớ lại chúng ta sẽ thấy rất nhiều khi chúng ta hành động nói năng suy nghĩ hoàn toàn do cơn giận hay cảm xúc điều khiển. Người ta yêu nhau, tự tử hay giết nhau cũng theo một cách như thế. Freud là người tiên phong nêu lên tâm trí vô thức, theo ông, tâm trí hữu thức chỉ chiếm 1/10 còn tâm trí vô thức chiếm 9/10 trong mọi hoạt động của con người. Còn theo OSHO tỷ lệ nầy là 2% và 98%.  Đó là lý do tại sao chúng ta phải thận trọng và cần phải chánh niệm tỉnh giác mọi lúc mọi nơi.

-     Thực tại hiện tiền hay thực tánh pháp đối với mỗi người là tất cả những gì xảy ra chung quanh, trong thân, trong tâm ta thuộc 18 lãnh vực: 6 căn (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý), 6 trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp), 6 thức (nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý thức).

Xin lưu ý từ trọn vẹn và tự nhiên tuyệt không một nổ lực nào. Trọn vẹn nghĩa là chỉ chú tâm nhận biết trên hiện tại bây giờ và ở đây không có bất cứ một suy nghĩ nào, một hồi tưởng nào về quá khứ hay một mơ ước nào đến tương lai. Khi có hồi tưởng quá khứ, mơ ước tương lai là có thời gian, khái niệm, quan niệm áp đặt vào thực tại làm biến dạng nó nên có câu "Pháp mà Đức Phật khai thị là thực tại hiện tiền phi thời gian". Không một cố gắng hay nổ lực nào vì khi khởi tâm cố gắng hay nổ lực chánh niệm hay chọn đối tượng chánh niệm thì cẩn thận vì sẽ có bản ngã can dự vào. (Khó lắm thay! Bởi vậy tôi rất tâm đắc và biết ơn pháp tu "THẬN TRỌNG - CHÚ TÂM - QUAN SÁT" thật đơn giản, thật bình dân, thật tự nhiên, thật hữu hiệu.)

 

Chuyện kể: Đại Sư Nagarjuna và kẻ trộm.

 Một hôm, một  tên trộm đến gặp Đại Sư Nagarjuna và hỏi: "Liệu có khả năng nào cho sự trưởng thành của tôi không? Nhưng có một điều tôi là kẻ cắp và tôi không thể bỏ nghề nầy cho nên Thầy đừng lấy đó làm điều kiện. Tôi sẽ làm bất cứ điều gì Thầy nói trừ việc nầy là tôi vẫn còn là kẻ cắp."

 Nagarjuna nói: "Sao anh lại sợ? Ai sẽ nói với anh về việc là kẻ cắp của anh?" Kẻ cắp nói: "Nhưng bất kỳ khi nào tôi đến với nhà sư, tu sĩ tôn giáo hoặc thánh nhân họ đều bảo: Trước hết phải chấm dứt việc ăn cắp".

Nagarjuna cười và nói: "Thế là anh anh đã đi đến kẻ cắp rồi; bằng không tại sao họ lại quan tâm? Ta không quan tâm." Kẻ cắp vui mừng nói: "Thế thì được, dường như bây giờ tôi có thể trở thành đệ tử được rồi. Thầy mới đúng là Thầy tôi".

 Nagarjuna chấp nhận anh và bảo: "Bây giờ anh có thể đi và làm bất cứ gì anh thích. Chỉ tuân theo một điều kiện: phải nhận biết. Đi đi, phá cửa vào nhà lấy bất cứ gì anh thích, điều đó không phải là mối quan tâm của ta, nhưng phải làm điều đó với nhận biết đầy đủ."

 Kẻ cắp không hiểu rằng anh ta đã rơi vào bẫy và nói: "Thế thì được, tôi sẽ thử."

Sau ba tuần kẻ cắp trở lại và nói: "Thầy quỷ quyệt lắm, bởi vì nếu tôi trở nên nhận biết tôi không thể ăn cắp được. Nếu tôi ăn cắp nhận biết biến mất. Tôi lâm vào tình thế khó khăn rồi".  

Nagarjuna bảo: "Ta không quan tâm, ta không phải là kẻ cắp. Bây giờ anh quyết định đi: anh muốn nhận biết hay muốn không nhận biết. Anh phải quyết định có nó hay không".

Người nầy nói: "Nhưng bây giờ điều đó là khó. Tôi đã nếm trải điều đó một chút rồi và nó tuyệt đẹp, tôi sẽ bỏ mọi thứ, bất kỳ cái gì Thầy nói. Mới hôm trước đây lần đầu tiên tôi vào được cung điện nhà vua, mở kho báu. Tôi có thể đã trở thành người giàu nhất trên đời nhưng Thầy đã theo tôi và tôi phải nhận biết. Khi tôi trở nên nhận biết, bỗng nhiên, chẳng còn động cơ, chẳng còn ham muốn. Khi tôi nhận biết kim cương trông như đá thường. Khi tôi nhận biết tôi trở thành giống một vị Phật và tôi thậm chí không thể chạm vào nó bởi vì toàn bộ sự việc có vẻ ngu xuẩn - chỉ toàn là đá, tôi đang làm gì đây? Bỏ mất bản thân mình chỉ vì những cục đá sao? Nhưng rồi nếu tôi mất nhận biết chúng lại trở thành đẹp, toàn thể ảo tưởng. Chung cục tôi quyết định rằng chúng chẳng xứng với nó - sự nhận biết."

Như vậy ta có thể kết luận rằng: hoạt động của các sinh vật khác thì theo bản năng nghĩa là theo lập trình của tự nhiên riêng hoạt động của con người thì đa phần lại theo lập trình của chính mình (vô thức). Lập trình của mỗi người chính là sự tích lũy của những quan niệm, định kiến, thang giá trị, thói quen, ý niệm... tạo ra do hoàn cảnh sống, gia đình, giáo dục, xã hội, phong tục… từ ngày còn thơ dại đến lúc trưởng thành. Não bộ mỗi người hoạt động như một máy tính: dữ liệu được nhập vào qua các cổng mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý; sau khi chương trình xử lý xong các kết quả sẽ đưa ra thân, khẩu, ý (hành động, nói năng, quan niệm lưu giữ lại). Thiền là phương cách đưa con người trở về nhận biết mọi việc mọi pháp y như nó là xảy ra bây giờ và tại đây mà không bị ngăn che hoặc qua một bộ lọc bởi các định kiến có sẵn ở mỗi người; hoặc nhận biết sự việc mà không bị đẩy kéo bởi cảm thọ, cảm xúc tức thời. Bằng cách nào? Có nhiều phương pháp hay pháp môn Thiền như: thiền định, thiền tuệ, thiền công án, thiền mật tông... Mỗi ngươi có thể tìm hiểu thêm các phương pháp nầy ở các tài liệu khác. Trong giới hạn của bài ghi chép nầy chỉ trình bày các nội dung thuộc về nguyên lý; trong tinh thần đó nên lưu ý các khuyến cáo sau đây đã được quý Thầy và Thiền Sư khai thị:

- Luôn giữ chánh niệm tỉnh giác để nhận biết mọi sự việc xảy ra chung quanh và trong thân tâm trong thực tại. Chỉ nhận biết quan sát mà không phê       phán hay áp đặt một giá trị chủ quan hay nhị nguyên nào.

- Thực tại là sự thực đang diễn ra bây giờ và ở đây; không tiếc nuối quá khứ         vì là sự đã xong rồi không thay đổi được, không mơ ước tương lai vì tương lai bất định, chỉ có hiện tại là thực nếu không chánh niệm tỉnh giác để suy nghĩ - hành động - nói năng  đúng mà để cho vô thức lập trình thì sai lầm đó chỉ một giây sau hiện tại sẽ thành quá khứ, thành sự đã rồi không sửa được và mọi việc cứ tiếp diễn theo vòng lẩn quẩn như thế.

Không bám víu vào:

    -  các định kiến, các quan niệm, ý tưởng sẵn có.

    -  các nghi thức, tập quán ...

    -  các cảm xúc, cảm thọ nhất thời, thoáng qua.

    -  bản ngã.

    -  các hồi ức, tiếc nuối quá khứ hay mơ ước về tương lai. (có người bảo rằng: Hãy để quá khứ cho người chết và tương lai cho các nhà chiêm tinh hoặc thầy bói.)

    -  Không tự đồng nhất mình với sự việc, vấn đề. Nhận biết sự việc diễn ra y như nó là mà không liên kết cái tôi của mình vào.

Nói cho cùng thì mỗi người phải tự quyết định sống theo lập trình của vô thức hay nhận biết thực tại để điều chỉnh nhận thức và hành vi cho tùy duyên thuận pháp; phải quyết định xem tiếp tục phản ứng lại sự việc theo các định kiến, quan niệm, cảm xúc... như thói quen cũ hay là phải hành động, nói năng, suy nghĩ với sự nhận biết rõ ràng sự việc với sự thường trú của giới - định - tuệ, của tinh tấn - chánh niệm - tỉnh giác, của sáng suốt- định tĩnh- trong lành, của thận trọng- chú tâm - quan sát ...

 

TRÍCH DẪN:

 

Ekhart Tolle: Cuộc đời chỉ có độc nhất một thứ: đó là phút giây hiện tại, ngoài cái ấy ra không còn thứ gì khác nữa. Phút giây hiện tại bất tận này chính là không gian trong đó, cuộc đời bạn được phô diễn, nó là yếu tố duy nhất không thay đổi. Toàn thể đời sống đang diễn ra ngay trong phút giây này; không có lúc nào mà đời sống của chúng ta lại không diễn ra trong phút giây hiện tại.

 

KRISHNAMURTI

Khi bạn biết về chính bạn, nhìn chính bạn, nhìn cách bạn đi, cách bạn ăn, những gì bạn nói, những tán gẫu, những căm ghét, những ghen tị nếu bạn nhận biết hết tất cả những điều đó trong tâm bạn, với không một lựa chọn, đó là một phần của thiền định.

Như vậy, thiền định có thể hiện hữu ngay cả khi bạn đang ngồi trên xe buýt, hay đang đi bộ trong rừng đầy những ánh sáng và bóng mát, hay đang nghe chim hót, hay đang nhìn khuôn mặt của vợ hoặc con bạn

 

Thầy Viên Minh:

Nghệ thuật sống hạnh phúc chính là ở chỗ biết dừng lại như thế. Bạn có thể nào làm tất cả mọi việc, kể cả hoạch định một kế hoạch tương lai, mà vẫn không đánh mất thực tại hiện tiền hay không? Được, miễn là bạn làm mọi việc trong sáng suốt, định tĩnh, trong lành. Đó chính là mục đích không mục đích của sự sống muôn đời.

Biết lắng nghe, học hỏi, chiêm nghiệm bài học của chính đời mình, dù khổ hay vui, dù thành hay bại, người ấy đang thật sự thiền, hay đúng hơn là đang sống giáp mặt với chân lý muôn đời

Hạnh phúc thật sự không ở nơi cố với tay tìm kiếm, mà ở nơi chỗ không kiếm tìm. Hạnh phúc, tình yêu và vẻ đẹp tràn ngập nơi mỗi bước đi, trong từng hơi thở, trong ánh nắng ban mai, trong cơn mưa mùa hạ… sao lại phải kiếm tìm trong tài, sắc, lợi, danh ?

 

OSHO:

Tôn giáo, Thiền có nghĩa là sống ở đây và bây giờ, …Và chỉ có cái bây giờ là tồn tại.

Chủ thuyết lý tưởng thuộc về cái thế giới của bản ngã. Nó kêu gọi cái bản ngã rằng bạn có thể trở nên hoàn thiện hơn là bạn đang là…

Nhưng mỗi khoảnh khắc đều đã là hoàn hảo, và nó không thể nào hoàn hảo hơn nó đang là... Hiểu được điều này tức là sự bắt đầu của một đời sống mới, là sự khởi đầu của cuộc sống…

Quan sát nghĩa là nhìn và mọi sự không có đánh giá nào, không nói nó tốt không nói nó xấu – bởi vì chẳng cái gì là tốt và chẳng cái gì là xấu. Mọi sự đơn giản là điều chúng đang là.

 

Đạt Lai Lạt Ma XIV: (Con đường đến tự do vô thượng)

Không có sự thông hiểu giáo lý thì những chứng ngộ sẽ không nối tiếp theo. Việc học hỏi chỉ là để thực hành.

Khi nói về việc thực hành Pháp, thực hành Thiền, tôi không có ý nói về việc phải từ bỏ mọi sự  và đi vào ẩn thất cô tịch. Tôi chỉ muốn nói rằng chúng ta nên tập trung sự tỉnh giác cao độ vào đời sống hàng ngày của chúng ta. Dù ta đang ăn, ngủ, làm việc chúng ta nên liên tục kiểm soát các ý hướng, thân, ngữ, tâm và các hành động của chúng ta ngay cả những tiêu cực vi tế nhất.

 

Richard Gerber:

Thiền giải phóng khỏi ý thức những tư tưởng đã lập trình sẵn để cho phép những nguồn thông tin với độ rung cao có thể thâm nhập vào bộ máy điện toán sinh học của chúng ta để được xử lý phân tích.

 

CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO:

- Thực tại hiện tiền, Sống trong thực tại, Thiền Phật giáo Nguyên Thủy và Phát Triển... và những bài giảng của Thầy Viên Minh

- Nhận biết, Thiền : OSHO

- Cốt lõi cội Bồ Đề: Buddhadasa Bhikkhu

- Thở và Thiền: Nhiều tác giả

- Con đường đến tự do vô thượng: Đạt Lai Lạt Ma XIV (The way to freedom)

(Ghi chép: Nguyên Minh TVHUNG)