Một thư sinh thông minh tuấn tú, rất chăm chỉ học hành để mong tiến thân bằng đường khoa bảng; nhưng đã ba kỳ thi anh đều dẫm vỏ chuối. Vì vậy anh quyết định tìm lên Thiên Đình vấn hỏi Thượng Đế để biết lý do tại sao anh không đậu! Anh khởi hành rời nhà được nửa ngày, trưa nắng, thấm mệt nên ghé vào xả hơi dưới gốc cây đa bên lề đường. Tại gốc đa anh gặp hai ông bà già, anh cúi đầu chào hai cụ và được hai cụ hỏi thăm:

- Cậu đi đâu mà khăn gói chỉnh tề thế? 

- Thưa hai cụ, cháu là một thư sinh gắng công đèn sách bao năm qua, đã tham dự ba kỳ thi nhưng đều bị trượt nên cháu muốn thân hành lên hỏi Thượng Đế để biết rõ lý do! Hai ông bà già mừng rỡ liền nhờ vả:

- Thật may mắn, nhân tiện cậu lên Thiên Đình, chúng tôi nhờ cậu vấn trình với Thượng Đế dùm. Chúng tôi có một đứa con gái đến nay em nó đã 18 tuổi mà không biết nói, xin cậu hỏi dùm lý do tại sao vậy? Thanh niên trả lời:

- Vâng, cháu sẽ gắng nhớ để hỏi cho hai cụ.

Sau khi nghỉ ăn trưa, anh tiếp tục lên đường. Đi được một quãng anh lại gặp một ông già đứng bên đường trước một ngôi nhà rất khang trang. Ông cụ thấy anh liền chào hỏi:

- Chào cậu, trông cậu có vẻ thư sinh, khăn gói chỉnh tề chắc lên tỉnh trọ học phải không? 

- Thưa cụ không, cháu có chút việc riêng cần lên Thiên Đình để thỉnh ý Thượng Đế! 

- Ồ, thế thì rất may! Luôn tiện tôi nhờ cậu hỏi giúp hộ tôi xem. Cậu hãy nhìn mười cây khế của tôi kia, thông thường người ta trồng chỉ bốn hay năm năm là có trái, nhưng tôi trồng đến nay đã mười năm rồi vẫn chưa có trái. Vậy nhờ cậu vấn trình Thượng Đế giúp tôi xem tại sao vậy?

- Vâng, xin cụ an tâm, cháu sẽ hỏi giúp hộ cụ. Nói xong anh lại tiếp tục lên đường.

Đi được một quãng anh phải lội qua một khúc sông nhỏ, thình lình đụng vào một con cá chép khá lớn. Nó chồm lên và nói với anh:

- Tôi đoán không lầm cậu đang trên đường lên Thiên Đình, vì tôi biết đây là lối lên Thiên Đình, nên tôi quanh quẩn ở đây đã lâu để chờ xem có ai đi. Tôi nhờ hỏi Thượng Đế hộ rằng tôi đã tu đến nay được năm chục năm rồi mà không hiểu lý do tại sao vẫn chưa hóa rồng! Vậy nếu đúng là cậu lên vấn an Thượng Đế thì nhờ cậu hỏi giúp tôi được không?

- Chú mình đoán không sai, tớ sẽ nhớ hỏi hộ chú mình trước. Con cá chép mừng rỡ vẫy đuôi chào tiễn biệt và anh lại tiếp tục cuộc hành trình.

Khi lên đến Thiên Môn, sau khi trình bày lý do để xin yết kiến Thượng Đế, chờ đợi một lúc thì anh được gọi vào trình diện. Trước Thiên Nhan, anh cúi rạp xuống đất và cất tiếng tung hô: 

- Vạn tuế, vạn vạn tuế, Thánh Hoàng vạn vạn tuế! Thượng Đế liền phán:

- Miễn lễ, nhà ngươi muốn hỏi ta việc gì, hãy tâu mau, chỉ có 3 câu thôi đó!  

- Bẩm tâu Thánh Thượng! Trên đường đi, con gặp một con cá chép nói nó đã tu luyện được năm mươi năm rồi nhưng chưa hóa thành rồng nên nhờ con lên tâu với Thánh Thượng để biết rõ lý do.
- Ngươi về nói cho nó biết, nó chưa thể hóa nổi rồng được vì trong miệng của nó còn mải ngậm một hòn Hồng Ngọc. Còn điều thứ hai?

- Bẩm tâu Thánh Thượng, một cụ già than phiền rằng, cụ trồng mười cây khế đã được mười năm nhưng vẫn chưa có trái, cụ nhờ con tâu với Thánh Thượng để biết lý do tại sao lại lại lâu như vậy.

- Ngươi về nói cho ông ta biết, những cây khế chưa đủ sức ra trái, vì ở dước gốc của chúng còn chôn hũ vàng ngăn không cho rễ phát triển để sinh hoa, nghe chưa! Còn điều cuối cùng?

- Bẩm tâu Thánh Thượng, hai ông bà già có đứa con gái đã mười tám tuổi mà chưa biết nói, nhờ con tâu với Thánh Thượng để biết nguyên do tại sao.

- Ngươi về nói lại cho họ biết, lý do con gái của họ chưa nói, là vì nó chậm nói thôi, nhưng trong nhà tưởng nó không biết nói nên đã chê bai dè bỉu, không có tình thương nên nó cảm thấy tủi hổ mà không muốn nói!

Vậy là … xong 3 câu! Không hỏi được câu của mình, nhưng anh cũng không thấy buồn lắm vì dù sao cũng đã có câu trả lời cho những câu hỏi đã được gởi gắm cho mình. 

Trên đường trở lại quê, khi tới khúc sông anh gặp con cá chép đã đang chờ ở đó cất tiếng hỏi:

- Thưa anh, đã hỏi cho em chưa?              

- Thánh Hoàng trả lời, chú mày chưa thể hóa rồng được vì trong miệng chú mày còn mải ngậm một viên Hồng Ngọc nặng quá làm sao có thể cất cổ để bay vượt vũ môn!

Con cá chép chợt nhớ, liền nhả hạt ngọc ra và tặng cho ân nhân. Hạt ngọc vừa rời khỏi miệng nó, nó liền biến thành con rồng quạt cánh bay đi. Anh thư sinh mừng rỡ và tiếp tục đi về.                     

Từ xa ngó thấy anh thư sinh đang tiến lại, cụ già mừng thầm chắc chắn anh ta đã biết được lý do, nên sai người nhà chuẩn bị pha trà đãi khách. Khi anh thư sinh vừa tới, cụ gọi bưng trà lên mời khách và liền thăm hỏi:

- Thiên Đình chắc hẳn là vui lắm phải không cậu, cậu đã hỏi giúp tôi chưa?

- Bẩm cụ, Thánh Hoàng bảo con về thưa lại với cụ. Lý do những cây khế chưa ra trái được, chỉ vì dưới gốc mỗi cây có chôn một hũ vàng.

Ông cụ sực nhớ, liền sai gia nhân đào lên và để cám ơn, cụ tặng cho anh thư sinh một nửa số vàng. Anh mừng rỡ, cảm tạ lòng hảo tâm của cụ già rồi bái biệt để tiếp tục hồi quê. Từ xa dưới gốc cây, hai ông bà mà anh gặp đầu tiên đang đứng đưa tay vẫy chào. Khi anh tới nơi hai ông bà mừng rỡ chạy ra ôm anh chào và hỏi thăm kết quả, anh lễ phép trả lời:

- Thưa hai cụ, Thánh Thượng bảo con về trình lại với hai cụ hay là con gái của hai cụ chưa nói bởi vì cô ấy chỉ hơi chậm nói một chút thôi, nhưng vì thiếu tình thương mà thành như vậy!

Anh vừa dứt lời, từ sau gốc cây một cô gái xinh đẹp bước ra cúi đầu chào, anh mừng rỡ đáp lễ và tỏ lời cảm mến. Sau khi biết chuyện, vì mải lo cho người mà không hỏi được vấn nạn của mình, mọi người rất cảm kích trước tấm lòng của anh thư sinh. Cảm phục nhân đức của anh, cô gái xin phép cha mẹ cho cô kết duyên cùng chàng. Hai ông bà mừng rỡ thấy con gái mình nay đã nói được nên hân hoan nhận lời, liền chọn ngày lành và mời họ hàng làm lễ thành hôn cho hai người.

Viên Hồng Ngọc được con cá chép cho, anh dùng làm của lễ cầu hôn tặng lại cho người yêu. Nhờ có năm hũ vàng và được vợ thương yêu chăm lo việc nâng khăn sửa túi… anh thư sinh đã tập trung tất cả vào công việc dùi mài kinh sử. Ngay năm sau dự cuộc thi đình anh được chấm đậu khôi nguyên và xuất chính.

“Con hãy lo việc của Chúa, việc của con để Chúa lo.” Ngài biết rõ những gì xứng đáng cho ta được hưởng, Ngài sẽ tự sai người khác bù đắp cho ta.

Thánh Saint Francis of Assisi đã cầu nguyện:

"Lord, make me an instrument of Your peace

Where there is hatred, let me sow love,

O Divine Master, grant that

I may not so much seek to be consoled as to console;

To be understood, as to understand..."

(Thỉnh cầu Chúa biến con ra

Hòa bình công cụ quả là tuyệt thay

Yêu thương hạt giống gieo đầy

Khắp vùng thù hận, hạt này nở tươi.

Cầu xin Chúa hướng dẫn luôn

Tìm người an ủi, Chúa thương mớm lời

Ủi an, con chẳng cần người

Hiểu người, con chẳng cần người biết con.)

Cá chép muốn vượt vũ môn để hóa thành rồng phải nhả viên ngọc, cụ già muốn cây có trái thì phải đào vàng ra khỏi gốc, hai ông bà muốn con gái nói được phải từ bỏ những chê bai, dè bỉu… và vì “một con lạc đà chui qua lỗ kim còn dễ hơn người giàu vào thiên đàng” nên chỉ còn cách là buông cho đến hết những “hàng hóa đã chất chồng trên lưng” từ bấy lâu nay thì may ra Thượng Đế sẽ cho câu trả lời.

Cảm Đề

Miệng còn ngậm ngọc ở bên trong

Nặng trĩu khôn bay để hóa rồng

Bởi khế chưa hoa sao kết trái

Vì vàng cản rễ khó đơm bông!

Yêu thương chẳng có, con đành nín

Đâu biết chờ mong khách mở lòng,

Thụ tạo tách rời thân nhẹ nhõm

Thiên thần bắt chước dễ như không.

(Hoài Việt - Nguyễn Vĩnh Tường)