"Giáo dục hoàn toàn miễn phí, tất cả các công dân đều được đảm bảo miễn phí giáo dục phổ thông, và những người học hành chăm chỉ sẽ được học đại học miễn phí.
Y tế cũng hoàn toàn miễn phí. Chi phí thăm khám, điều trị, thuốc men, đều do nhà nước chi trả.
Chúng tôi làm được điều này là bởi vì chúng tôi sử dụng nguồn tài nguyên hạn chế của mình một cách cẩn thận, và bởi vì chúng tôi trung thành với sứ mệnh chính của GNH, đó chính là sự phát triển với những giá trị.
Nền kinh tế của chúng tôi nhỏ và chúng tôi cần phải tăng cường nó. Phát triển kinh tế là quan trọng. Nhưng sự phát triển kinh tế không thể có được từ việc làm tổn hại nền văn hóa độc nhất của chúng tôi hay tổn hại đến môi trường tự nhiên, nguyên sơ của đất nước..".

Nếu các quý vị băn khoăn?
Không, không phải tôi đang mặc váy đâu, và tôi cũng không nói tôi mặc gì ở trong đâu! Đây là Gho, đây là trang phục dân tộc của tôi, đàn ông ở Bhutan đều mặc như thế này. Cũng giống như phụ nữ, đàn ông chúng tôi cũng mặc màu sáng. Nhưng không giống như phụ nữ, chúng tôi phải để hở chân ra. Trang phục dân tộc của chúng tôi là độc nhất, nhưng đây không chỉ là thứ độc nhất về đất nước tôi. Lời hứa của chúng tôi về việc tiếp tục không phát thải khí nhà kính cũng là độc nhất. Và đó là điều tôi muốn trao đổi hôm nay.
Lời hứa của chúng tôi tiếp tục không phát thải khí nhà kính. Trước khi tôi bắt đầu tôi muốn giới thiệu với quý vị về bối cảnh. Tôi nên kể cho quý vị câu chuyện của chúng tôi.
Bhutan là một quốc gia nhỏ ở dãy Hymalaya, chúng tôi đã được gọi là Shangri-La, thậm chí là Shangri-La cuối cùng. Nhưng để tôi nói cho quý vị biết, chúng tôi không phải là Shangri-La. Đất nước tôi không phải là một tu viện lớn với những nhà sư vui vẻ. Thực tế là chỉ có 700 nghìn dân chúng tôi, bị kẹp giữa hai quốc gia đông dân hàng đầu thế giới là Trung Quốc và Ấn Độ. Thực tế chúng tôi là một đất nước nhỏ kém phát triển, làm hết khả năng của mình để sống. Và chúng tôi ổn, chúng tôi đang sống. Thực tế là chúng tôi đang thịnh vượng, và lý do chúng tôi thịnh vượng là vì chúng tôi may mắn có những vị vua tuyệt vời. Các vị vua giác ngộ của chúng tôi đã làm việc không mệt mỏi để phát triển đất nước, một cách cẩn thận cân bằng giữa phát triển kinh tế với phát triển xã hội, bền vững môi trường và bảo tồn văn hóa. Tất cả trong một khuôn khổ quản trị tốt. Chúng tôi gọi đó là phương pháp tiếp cận toàn diện để phát triển. “Tổng hạnh phúc quốc gia” hay còn gọi là GNH.
Từ những năm 1970, vị vua đáng kính thứ tư của Bhutan đã có tuyên bố nổi tiếng là đối với Bhutan, “Tổng hạnh phúc quốc gia” quan trọng hơn “Tổng sản phẩm quốc gia”. Và từ đó tất cả sự phát triển ở Bhutan đều được thúc đẩy bởi GNH, một tầm nhìn tiên phong nhằm gia tăng hạnh phúc và sự thịnh vượng của người dân chúng tôi.
Nhưng nói thì luôn dễ hơn làm. Đặc biệt đối với một nền kinh tế loại nhỏ nhất thế giới. Tổng sản phẩm quốc nội của chúng tôi nhỏ hơn 2 tỷ đô la, tôi biết rằng một số cá nhân quý vị ở đây còn giàu có hơn cả đất nước chúng tôi. Nền kinh tế chúng tôi rất nhỏ, nhưng sau đây mới là điều trở nên thú vị.
Giáo dục hoàn toàn miễn phí, tất cả các công dân đều được đảm bảo miễn phí giáo dục phổ thông, và những người học hành chăm chỉ sẽ được học đại học miễn phí.
Y tế cũng hoàn toàn miễn phí. Chi phí thăm khám, điều trị, thuốc men, đều do nhà nước chi trả.
Chúng tôi làm được điều này là bởi vì chúng tôi sử dụng nguồn tài nguyên hạn chế của mình một cách cẩn thận, và bởi vì chúng tôi trung thành với sứ mệnh chính của GNH, đó chính là sự phát triển với những giá trị.
Nền kinh tế của chúng tôi nhỏ và chúng tôi cần phải tăng cường nó. Phát triển kinh tế là quan trọng. Nhưng sự phát triển kinh tế không thể có được từ việc làm tổn hại nền văn hóa độc nhất của chúng tôi hay tổn hại đến môi trường tự nhiên, nguyên sơ của đất nước.
Hiện nay nền văn hóa của chúng tôi đang phát triển, chúng tôi tiếp tục tán dương nền nghệ thuật và kiến trúc, thức ăn và các lễ hội, các nhà sư và tu viện, và chúng tôi cũng tán dương cả trang phục dân tộc. Đó là lý do tôi có thể mặc Gho với niềm tự hào. Đây là sự thật thú vị, quý vị đang nhìn thấy cái túi to nhất thế giới, trong cái túi này chúng tôi có thể đựng tất cả đồ dùng cá nhân từ điện thoại và ví, đến iPad, tài liệu và cả sách. Nhưng thỉnh thoảng, thỉnh thoảng còn có cả “lô hàng” quý giá!
Nền văn hóa chúng tôi đang hưng thịnh và môi trường cũng vậy. 72% đất nước chúng tôi được rừng che phủ. Hiến pháp của chúng tôi yêu cầu rằng ít nhất 60% tổng diện tích đất Bhutan luôn được rừng che phủ. Hiến pháp của chúng tôi, quy định độ che phủ rừng lên chúng tôi, qua đó, nhà vua của chúng tôi sử dụng Hiến pháp để áp dụng chế độ dân chủ lên chúng tôi. Các bạn thấy đó, người dân chúng tôi thường không muốn chế độ dân chủ, chúng tôi không yêu cầu cho điều đó, và hiển nhiên chúng tôi không chiến đấu cho nó.
Thay vào đó nhà vua áp đặt dân chủ lên chúng tôi, bằng cách đưa vào trong Hiến Pháp. Nhưng ông ấy đã đi xa hơn, ông ấy đã đưa các quy định vào Hiến Pháp để trao quyền cho phép người dân kết tội các nhà vua và đưa vào các quy định ở đây, yêu cầu các nhà vua của chúng tôi phải nghỉ hưu ở tuổi 65.
Sự thực là chúng tôi đã có vị vua nghỉ hưu, vị vua trước đây của chúng tôi, vị vua đáng kính thứ tư nghỉ hưu 10 năm trước tại thời điểm ông ấy được yêu mến nhất, ông ấy chỉ 51 tuổi ở thời điểm đó.
Vì thế tôi đang nói rằng, 72% đất nước chúng tôi được rừng che phủ và tất cả cánh rừng đó là nguyên sinh. Đó là lý do chúng tôi là một trong rất ít điểm đa dạng sinh học toàn cầu còn lại của thế giới và đó cũng là lý do chúng tôi là nước không phát thải khí nhà kính.
Trong một thế giới bị đe dọa bởi biến đổi khí hậu, chúng tôi là nước không phát thải khí nhà kính. Rõ ràng đây là một việc lớn trong 200 quốc gia trên thế giới hiện nay, dường như chúng tôi là quốc gia duy nhất. Thực ra điều này không hoàn toàn chính xác, Bhutan không phải là không phát thải khí nhà kính, Bhutan là nước có khí phát thải nhà kính âm, cả nước chúng tôi chỉ thải 2,2 triệu tấn khí thải CO2, nhưng rừng của chúng tôi hấp thụ nhiều hơn 3 lần số lượng trên vì thế chúng tôi hấp thụ cacbon hơn 4 triệu tấn CO2 mỗi năm, nhưng đó chưa phải là tất cả.
Chúng tôi xuất khẩu phần lớn điện tái tạo, chúng tôi sản xuất từ những dòng chảy lớn. Ngày nay năng lượng sạch mà chúng tôi xuất khẩu giúp làm giảm khoảng 6 triệu tấn CO2 ở các nước láng giềng. Vào năm 2020 chúng tôi sẽ xuất khẩu đủ điện để giảm 17 triệu tấn CO2, và nếu chúng tôi có thể vận hành một nửa tiềm năng thủy điện của mình, đó là chính xác những gì chúng tôi mong đợi. Năng lượng xanh, sạch mà chúng tôi xuất khẩu có thể giúp giảm khoảng 50 triệu tấn CO2 mỗi năm, nhiều hơn lượng CO2 toàn thành phố New York phát thải trong một năm. Và ngay trong đất nước, chúng tôi là một quốc gia hấp thụ CO2. Ngoài nước, chúng tôi đang giảm phát thải. Đây là điều quan trọng.
Quý vị thấy đó, thế giới đang nóng lên, và biến đổi khí hậu là một thực tế. Biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng đến đất nước chúng tôi, các sông bang của chúng tôi đang tan chảy, gây ra lũ quét và sạt lở đất, và hậu quả là gây ra thảm họa, và hủy hoại cơ sở hạ tầng của chúng tôi.
Tôi đã đến hồ này gần đây, nó thật là đẹp, đây là hình ảnh hồ 10 năm về trước, và hình ảnh 20 năm trước. Chỉ 20 năm trước cái hồ còn chưa tồn tại, nơi đó là một dòng sông băng dày đặc. Vài năm trước, một cái hồ tương tự, đã phá vỡ đập chắn, và tàn phá các thung lũng phía hạ lưu. Sự tàn phá đó chỉ do một cái hồ gây ra, chúng tôi có 2700 cái hồ như thế để chiến đấu cùng.
Mấu chốt là thế này, đất nước và người dân chúng tôi đã không làm gì để góp phần gây ra sự nóng lên toàn cầu, nhưng chúng tôi đã phải chịu tác động của hậu quả đó. Và với một đất nước nghèo nhỏ bé, với địa hình đồi núi và bị kẹp giữa các nước thực sự là khó khăn, nhưng chúng tôi sẽ không khoanh tay đâu, chúng tôi sẽ chiến đấu chống lại biến đổi khí hậu, đó là lý do chúng tôi hứa tiếp tục là quốc gia không phát thải.
Chúng tôi hứa điều này đầu tiên vào năm 2009 trong COP15 ở Copenhagen, nhưng chẳng ai để ý. Các chính phủ đang quá bận để cãi nhau, và đổ lỗi cho nhau gây ra biến đổi khí hậu, và khi một đất nước nhỏ bé giơ tay lên và tuyên bố: “Chúng tôi hứa sẽ luôn là quốc gia không phát thải”. Chả ai nghe chúng tôi cả. Chả ai quan tâm.
Tháng 12 năm ngoái ở Paris, ở COP21 chúng tôi nhắc lại lời hứa của mình, sẽ tiếp tục là quốc gia không phát thải, lần này chúng tôi được lắng nghe, chúng tôi được ghi nhận và mọi người đều quan tâm. Cái khác ở Paris là các quốc gia ngồi lại với nhau, để chấp nhận thực tế về biến đổi khí hậu, và sẵn lòng cùng nhau hành động, tất cả các quốc gia từ nhỏ đến lớn, đều cam kết cắt giảm phát thải khí nhà kính. Công ước khung LHQ về biến đổi khí hậu (BĐKH) nói rằng, nếu những cam kết chủ ý này được giữ đúng, chúng ta sẽ có thể tiến gần đến mốc giảm sự gia tăng nhiệt độ 2 độ C. Nhân tiện tôi đã yêu cầu nhà tổ chức TED ở đây, tăng nhiệt độ phòng ở đây lên 2 độ C, vì thế nếu quý vị nào cảm thấy nóng hơn bình thường thì quý vị biết là do ai rồi. Điều quan trọng là tất cả chúng ta đều giữ cam kết, một khi được quan tâm, Bhutan chúng tôi sẽ giữ lời hứa.
Sau đây là một số cải cách mà chúng tôi đang làm:
Chúng tôi cung cấp điện miễn phí cho người dân nông thôn, ý tưởng là khi có điện miễn phí, họ sẽ không phải dùng củi để nấu nướng nữa.
Chúng tôi đầu tư vào giao thông bền vững, và trợ giá mua xe chạy bằng điện.
Tương tự chúng tôi trợ giá mua đèn LED, và chúng tôi đang cố gằng trở thành chính phủ không dùng giấy. Chúng tôi làm sạch trên toàn quốc, thông qua chương trình làm sạch quốc gia “làm sạch Bhutan”. Và chúng tôi trồng cây trên toàn quốc, thông qua chương trình quốc gia “xanh hóa Bhutan”.
Những khu bảo tồn của chúng tôi, đó chính là trọng tâm của chiến lược không phát thải, các khu bảo tồn của chúng tôi chính là những bể chứa carbon, chúng là những lá phổi của chúng tôi.
Ngày nay, hơn một nửa đất nước chúng tôi được bảo tồn, là các công viên quốc gia, các khu bảo tồn thiên nhiên và động vật hoang dã, và cái hay là chúng tôi kết nối chúng với nhau, thông qua một mạng lưới, một hành lang đa dạng sinh học. Điều đó có nghĩa là động vật có thể đi lại tự do trên cả nước.
Lấy ví dụ là con hổ này, nó được nhìn thấy ở độ cao 250m trên mực nước biển ở một khu rừng nhiệt đới nóng ẩm. Hai năm sau cũng con hổ đó, được nhìn thấy ở độ cao 4000m trên dãy An-pơ lạnh. Điều đó không tuyệt sao?
Chúng tôi phải giữ như thế, chúng tôi phải giữ các công viên thật đẹp. Vì thế mỗi năm chúng tôi dành một nguồn lực để phòng chống săn bắn trộm, khai khoáng và làm ô nhiễm các công viên. Và nguồn lực để giúp các cộng đồng, những người sống trong các công viên đó quản lý rừng của họ thích ứng với BĐKH, và có một cuộc sống tốt đẹp hơn, trong khi vẫn sống hài hòa với thiên nhiên. Nhưng những việc đó tốn kém.
Trong vài năm tới, nền kinh tế nhỏ bé của chúng tôi, sẽ không có đủ nguồn lực, để chi cho chi phí cần bảo vệ môi trường. Thực tế, khi tính toán chúng tôi thấy, cần ít nhất 15 năm để có thể xây dựng đủ tài chính cho tất cả các nỗ lực bảo tồn. Nhưng cả Bhutan và thế giới, không thể quay ngược lại thời gian 15 năm. Đây là lý do tại sao nhà vua đáng kính của chúng tôi bắt đầu chương trình “Bhutan vì cuộc sống”.
Bhutan vì cuộc sống” cho chúng tôi thời gian cần thiết để xoay sở, đó là một cơ chế tài chính cần thiết, để chăm sóc và bảo vệ các công viên của chúng tôi cho đến khi chính phủ có thể tự chi trả hoàn toàn. Ý tưởng là để xây dựng một quỹ tài chính chuyển tiếp từ các nhà tài trợ cá nhân và các tổ chức, việc này chỉ khép lại sau khi các điều kiện định trước đạt được và tất cả các nguồn tài trợ được cam kết. Nhiều đối tác, một điểm kết: ý tưởng này chúng tôi mượn từ phố Wall, điều này có nghĩa là mỗi nhà tài trợ có thể cam kết, mà không phải lo lắng rằng họ sẽ bị bỏ rơi vì hỗ trợ một kế hoạch tài trợ không đủ lớn, đây giống như là một dự án khởi động với khoảng thời gian chỉ 15 năm, và hàng triệu tấn CO2 sẽ được hấp thụ.
Một khi thương vụ này hoàn thành, chúng tôi sẽ dùng quỹ tài chính chuyển đổi để bảo vệ các công viên, cho phép chính phủ chúng tôi thời gian để gia tăng nguồn tài chính của mình, một cách từ từ trong suốt thời gian 15 năm. Sau đó chính phủ chúng tôi đảm bảo có đủ nguồn tài chính mãi mãi. Chúng tôi gần đạt được điều đó, chúng tôi dự định đạt được điều đó vào cuối năm nay.
Thực ra tôi rất hào hứng, WWF là đối tác chính của chúng tôi trong hành trình này, và tôi muốn gửi lời chúc mừng cho những việc tuyệt vời họ đã làm ở Bhutan và trên toàn thế giới.
Cảm ơn quý vị đã lắng nghe câu chuyện của chúng tôi. Câu chuyện làm sao để chúng tôi giữ lời hứa tiếp tục là quốc gia không phát thải. Câu chuyện làm thế nào để giữ cho đất nước chúng tôi tinh khôi, cho chúng tôi, cho con cháu chúng tôi, cho con cháu quý vị và cho cả thế giới.
Nhưng chúng ta không phải ở đây để kể chuyện, đúng không?
Chúng ta ở đây, để mơ… cùng nhau.
Để kết thúc, tôi muốn chia sẻ một giấc mơ nữa của mình. Liệu nếu chúng ta có thể huy động, sự lãnh đạo, nguồn lực, khả năng tác động và niềm đam mê của chúng ta để nhân rộng ý tưởng “Bhutan vì cuộc sống” qua các nước khác, qua đó, họ cũng có thể bảo tồn các khu thiên nhiên của họ mãi mãi. Cuối cùng, có nhiều quốc gia cũng có cùng khó khăn như chúng tôi, họ cũng có nguồn tài nguyên thiên nhiên để giúp thế giới cùng phát triển bền vững. Chỉ có điều họ có thể không có nguồn lực để đầu tư cho việc đó ngay bây giờ. Liệu chúng ta có thể thiết lập “Trái đất vì cuộc sống”?
Một quỹ toàn cầu, để kích hoạt “Bhutan vì cuộc sống” trên toàn thế giới.
Tôi mời quý vị giúp đỡ tôi. Để mang giấc mơ này ra khỏi biên giới đến những người quan tâm đến tương lại của trái đất. Sau cùng, chúng ta ở đây để cùng nhau mơ, cùng nhau hành động, để cùng chống lại BĐKH, cùng bảo vệ trái đất. Bởi vì thực tế là CHÚNG TA ĐANG SỐNG TRÊN TRÁI ĐẤT CÙNG NHAU. Chúng ta có thể ăn mặc khác nhau, nhưng chúng ta cùng sống trên trái đất.
Cảm ơn quý vị rất nhiều!