Nghi hoặc thuộc tâm si - thường phân vân do dự - cần dùng yếu tố niệm và trạch pháp trong thất giác chi để tâm trọn vẹn minh bạch trên đối tượng thì không còn nghi hoặc nữa.

1) Trong thiền định Sơ thiền có 5 chi tầm, tứ, hỷ, lạc, nhất tâm. Nhị thiền bỏ tầm và tứ. Tam thiền bỏ hỷ. Tứ thiền bỏ lạc chỉ còn nhất tâm và xả. Vì vậy khi đến Tam thiền, Tứ thiền đương nhiên không cần hỷ nữa.

2) Trong Thất Giác chi, không dạy giữ Hỷ mà biết sử dụng Hỷ (cùng trạch pháp, tinh tấn) để giúp lấy lại thăng bằng khi tâm rơi vào trạng thái thụ động. Nhưng khi tâm dao động thì không cần Hỷ nữa mà chỉ cần Khinh an, Định và Xả mới quân bình được tâm.

Hành giả cần tu những yếu tố giác ngộ trong 37 Bồ-đề phần nhất là Bát Chánh Đạo một cách quân bình không quá thiên lệch một yếu tố nào mới được. Định xả nhiều quá tâm sẽ bị trì trệ thiếu linh hoạt. Tinh tấn nhiều quá tâm sinh dao động khó tĩnh lặng. Trí nhiều quá tâm sinh nghi hoặc mất trong sáng. Tín nhiều quá tâm sinh tham cầu khó tri túc. Niệm quá mức tâm sinh nắm giữ tướng chung tướng riêng khiến căng thẳng bất an khó trọn vẹn tự nhiên với thực tại.

Trong thời mạt pháp, các tông môn thi nhau chế định các phương pháp tu một chiều, kiểu chuyên biệt như vậy chỉ sinh ra kinh nghiệm cục bộ, nổi mặt này yếu mặt kia, khó mà giác ngộ chu toàn được. Xả là thấy pháp đến đi như nó đang là chứ không chấp trước, nắm giữ, dính mắc điều gì, nhưng khi con dính mắc vào xả thì đâu còn là xả giác chi thật sự nữa? Cũng vậy, chánh niệm là tâm trọn vẹn với pháp đang là, không phân tâm tạp niệm chứ không phải cố gắng nắm bắt tướng chung tướng riêng của pháp ấy. Tâm xả trong chánh niệm tỉnh giác chính là thấy pháp trung thực như nó là chứ không tưởng là, cho là, phải là, sẽ là... mới đúng.

1) Năm triền cái: 1) Tham dục: sự ham muốn trong sắc-thanh-hương-vị-xúc hoặc tham muốn sở đắc làm cho tâm không định. 2) Sân hận: sự đối kháng với cái không vừa lòng làm tâm không hoan hỷ. 3) Trạo hối: hối tiếc quá khứ, vọng tưởng tương lai làm tâm không an lạc. 4) Hôn trầm thụy miên: dã dượi, lười chán làm tâm không hướng được vào đối tượng thiền định. 5) Nghi: phân vân, do dự khiến tâm không an trú trên đối tượng. 

2) Thất giác chi: Niệm: trở về trọn vẹn với thực tại là pháp nòng cốt. Ba pháp để trừ tình trạng trì trệ thụ động là: Trạch pháp: quan sát rõ thực tại. Tinh tấn: tích cực nhiệt thành hơn. Hỷ: phấn khởi lên. Và 3 pháp để trừ dao động bất an là: Khinh an: lắng dịu xuống. Định: tĩnh lặng lại. Xả: buông xả ra.

Nên tập nhìn mọi trạng thái đi qua như nó đang là, đừng hỏi tại sao, vì lý trí xen vào chẳng ích lợi gì cả, chỉ mất thì giờ thôi. Khi có hỷ giác chi con sẽ tự thấy tự biết. Có thể là nhân nói về hỷ giác chi thầy đề cập đến 5 trạng thái hỷ trong định như ánh sáng, nổi ốc, mát lạnh, sóng vỗ, bay bổng v.v... nhưng hỷ giác chi thì không cần phải có những trạng thái hỷ đó.

Một tâm bất an thường ở một trong hai tình trạng thụ động hoặc dao động. Thụ động thì lười chán, buông xuôi, giãi đãi, hôn trầm... Dao động thì nôn nóng, căng thẳng, phóng tâm, tán loạn ... Hai tình trạng thái quá đó đã tạo ra đối cực làm mất sự quân bình của tâm. Tâm mất thăng bằng không thể trực nhận được bản chất thật của chính mình và cuộc sống. Thất giác chi là 7 yếu tố giúp quân bình lại hai đối cực, để tâm đủ định tĩnh sáng suốt mới có thể sống tùy duyên thuận pháp.

Trong bảy pháp này thì Chánh Niệm (1) là yếu tố ưu tiên và cơ bản nhất, vì trước hết phải trở về trọn vẹn với thực tại thì mới điều chỉnh lại được sự quân bình của tâm.

Sau khi trở về với thực tại, nếu thực tại là trạng thái thụ động thì cần sử dụng 3 yếu tố:

- Trạch pháp (2) để quan sát rõ ràng thực tại. Nhờ sự quan sát kỹ lưỡng mà tâm tỉnh táo thoát khỏi trạng thái si mê hôn trầm thụy miên.

- Tinh tấn (3) để kích hoạt sự hăng hái phấn chấn. Nhờ sự phấn chấn mà tâm linh hoạt thoát khỏi tình trạng buông xuôi, trầm cảm.

- Hỷ (4) để giúp tâm hân hoan phấn khởi. Nhờ sự hứng thú mà tâm thoát khỏi tình trạng lười chán, giãi đãi.

Nếu thực tại là tình trạng dao động thì cần sử dụng 3 yếu tố:

- Thư thái (5) để làm cho tâm khinh an, lắng dịu. Nhờ sự trầm lắng mà tâm thoát khỏi sự nôn nóng, căng thẳng,

- Định (6) để tâm được an ổn, nhất tâm. Nhờ nhất tâm mà thoát khỏi sự phóng dật, vọng động và tán loạn.

- Xả (7) để tâm buông bỏ, xả ly, nghỉ ngơi vô sự. Nhờ vô sự mà tâm thoát khỏi sự dính mắc, ràng buộc.

 Khi hành giả có chánh niệm tỉnh giác đối với thực tại thân tâm thì  mới tùy nghi sử dụng được 7 pháp này một cách tự nhiên thuần thục.