1) Để người nghe biết rõ chi tiết cụ thể khi chánh niệm tỉnh giác ngay nơi thân-tâm-cảnh đang là, đức Phật phân biệt thành các đối tượng thân, thọ, tâm, pháp với nhiều chi tiết, nhưng khi hành giác niệm chỉ cần trọn vẹn tỉnh thức còn đối tượng cứ để đến đi tự nhiên, nghĩa là chỉ biết mà không cần khởi tâm phân biệt theo khái niệm tục đế.

2) Trọn vẹn là không còn người niệm và đối tượng được niệm nữa, chỉ tánh biết và pháp như thực tại đang là. Thiền Minh Sát gọi là tuệ thấy danh sắc, vô ngã. Thiền Tông gọi là thân tâm nhất như. Vì khi còn ý thức phân biệt thì còn người niệm và đối tượng được niệm theo khái niệm tục đế (pháp chế định) không thể trọn vẹn trong thực tánh chân đế được.

Con hành như vậy là đúng. Cảm xúc khổ (ưu) trong tâm mang tính tâm lý nên khi con cảm nhận rõ (thận trọng chú tâm quan sát hoặc trở về trọn vẹn tỉnh thức) thì nó liền biến mất và ngay đó con thấy tâm thanh tịnh, không còn ảo tưởng nữa. Nhưng cảm giác trên thân thì sinh diệt chậm hơn, do đó con sẽ phải tiếp tục nhìn rõ cảm giác đó để thấy sự sinh diệt của nó. Cảm xúc ưu trong tâm và cảm giác khổ trên thân không sinh diệt cùng lúc.

1) Dùng những từ thân, thọ, tâm, pháp là để nói cho người nghe dễ nhận ra thôi. Không nên quá lệ thuộc vào ngôn ngữ để phân biệt, mà phải thấy ra trên thực tánh của những thực kiện ấy, thân như thế nào thấy như vậy, thọ như thế nào cảm nhận như vậy, tâm như thế nào biết như vậy, pháp như thế nào phát hiện như vậy. 

Cay, chua, nóng, lạnh... chỉ là vị giác, xúc giác, chúng có thể tạo ra cảm thọ chứ không phải là cảm thọ, khi nào những trạng thái này làm phát sinh khổ, lạc hoặc xả mới là thọ. Ngon dở là ý niệm chứ không phải cảm giác, nó có thể tạo ra cảm giác về tâm tức cảm xúc, chứ tự nó không phải là cảm thọ. Muốn ăn thêm cũng chưa hẳn là tham, muốn ăn thêm do nhu cầu tự nhiên thì chỉ là muốn hay cần (chanda) thôi chứ không tham (lobha). Do vậy, tốt nhất sự kiện hoặc trạng thái như thế nào thấy như vậy thôi đừng gọi tên để phân biệt gì cả.

Khi thấy các đối tượng thân, thọ, tâm riêng biệt thì gọi là minh sát thân, minh sát thọ, minh sát tâm, nhưng khi thấy thân, thọ, tâm thành một tiến trình diễn biến tương giao hay quan hệ với nhau thì đó là minh sát pháp. Thí dụ thấy ngũ uẩn, thấy sự tiếp xúc của 6 căn, 6 trần, thấy 5 triền cái, thấy 7 giác chi, thấy Bốn Sự Thật...

2) Xả có nhiều loại: Về tính chất thái độ hành động xả là không thiện không ác. Về cảm thọ thì xả là không lạc không khổ. Về trạng thái tâm thì xả là tâm quân bình tự tại không thiên lệch, không chấp thủ. Quan sát với tâm xả hay gọi là tuệ xả là chỉ thấy biết mà không can thiệp, không phê phán, không phản ứng thuận nghịch.

Đúng vậy, dù thân thức đang thọ khổ nhưng tâm vẫn có thể thọ hỷ nếu tâm đủ sáng suốt, định tĩnh, trong lành. Con đang niệm thọ rất đúng một cách tự nhiên không cần khuôn mẫu nào cả. Sàdhu lành thay!

Tốt lắm, con cứ nghe pháp và đọc lại trang Hỏi Đáp này trong đó thầy đã trả lời vấn đề của con rất rõ. Bây giờ thầy chỉ trả lời câu hỏi mới của con thôi.

1) Bản chất của các cảm giác và những cơn nghiện giống nhau, chỉ khác nhau là biểu hiện qua giác quan và đối tượng nào mà thôi. Vì thế, về sự tướng thì do nhân duyên khác nhau nên mỗi cảm giác, mỗi cách nghiện đều biểu hiện sai khác. Trên nguyên lý, cứ ngay nơi cảm giác hoặc cảm xúc đang xảy ra mà quan sát (lắng nghe hoặc cảm nhận) nó một cách trọn vẹn, trong sáng và tự nhiên, không loại bỏ, không giữ lại, chỉ thấy nó đang diễn biến như nó đang là thôi. Chủ yếu là thông suốt vấn đề chứ không phải là cách xử lý.

2) Thân và thọ đều là đối tượng của tham ái, nên niệm thân, niệm thọ giúp thấy rõ bản chất của tham ái, nhưng vì niệm thọ vi tế hơn niệm thân nên người có căn cơ trí tuệ cao hơn mới niệm thọ được. Nếu khi cảm xúc tình dục khởi lên, con quan sát nó mà nó càng tăng chứ không giảm tức trí tuệ yếu, lúc đó con nên niệm thân. Thí dụ khi đang đi mà tình dục khởi lên, con quan sát cảm xúc ấy không thấy được thực tánh, thì con nên chỉ quan sát động tác đang đi thôi. Nhưng lúc trí tuệ mạnh thì con cứ quan sát trọn vẹn cảm xúc ấy, con sẽ thấy được thực tánh sinh diệt của nó.

Đó là do nhầm lẫn của từ Hán Việt. Hai chữ thọ dùng trong "không thọ" và trong "thọ không khổ không lạc" hoàn toàn khác nhau. Thọ trong "không thọ" là động từ có nghĩa là nhận (ganhāti = to accept, to receive), còn thọ trong "thọ không khổ không lạc" là danh từ có nghĩa là cảm giác (vedanā = sensation, felling). Con có thể không thọ nhận những gì từ bên ngoài đến (khi xúc chạm cảnh trần) nhưng cảm thọ thì nếu không khổ thì lạc, không lạc thì xả chứ không thể không có thọ trừ phi nhập diệt thọ tưởng định.

Con giải thích vậy cũng đúng. Bốn đề mục của thiền vipassanā (minh sát) đi từ thấp lên cao, từ thô đến tế. Người mới tập quan sát thường dễ thấy thân nhất rồi khi chánh niệm tỉnh giác nhuần nhuyễn hơn mới thấy được thọ, sau đó chánh niệm tỉnh giác càng rõ ràng hơn mới thấy được những trạng thái tâm và cuối cùng khi chánh niệm tỉnh giác đến mức hoàn toàn sáng suốt định tĩnh trong lành thì mới thấy pháp trong sự tương giao giữa thân thọ và tâm, chẳng hạn như thấy 5 triền cái, 5 uẩn, 12 xứ, 7 giác chi, 4 Sự Thật... vì khi thấy được đến đó thì cũng đắc đạo quả luôn. 

Thầy sẽ gởi cho con 2 bộ sách con cần.    

Để cho tâm khỏi chạy lăng xăng thì nên niệm thân, như khi rửa bát thì con nên sáng suốt (tỉnh giác) và trọn vẹn (chánh niệm) với động tác rửa bát. Như vậy tâm sẽ không chạy đi lăng xăng. Khi chánh niệm tỉnh giác yếu đi do thiếu tinh tấn thì tâm dễ chìm vào thất niệm và khi thất niệm thì tạp niệm và vọng niệm sẽ khởi lên, lúc đó yếu tố tinh tấn sẽ giúp tâm buông tạp niệm để trở về chánh niệm, tức trở về với việc rửa bát. Con làm như vậy là đúng pháp niệm thân. 

Khi con đang tu tập niệm thân nếu có cảm giác (thọ) hay tư tưởng (tâm) gi khởi lên con chỉ cần nhận biết rồi trở lại niệm thân. Nhờ niệm thân mà tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác được phát huy sức mạnh một cách tự nhiên, lúc đó sự thấy biết các cảm giác rõ ràng chân thực nên không còn bị chúng bức bách hay chi phối nữa. Đồng thời các tư tưởng vọng niệm, tạp niệm của tâm cũng vắng dần do đó con có thể thấy sự sinh diệt của những trạng thái tâm dễ dàng và minh bạch hơn. 

Tuy nhiên không nên niệm thân, niệm thọ hay niệm tâm theo bài bản phương pháp, không nên cố ý sắp đặt các đối tượng theo ý mình mà phải để chúng trong điều kiện tự nhiên. Đồng thời khi chánh niệm tỉnh giác đã nhuần nhuyễn tự nhiên thì không cần giữ đối tượng đặc biệt nào mà lúc đó chỉ có tâm thiền sáng suốt, định tĩnh, trong lành hay rỗng lặng trong sáng thôi, còn đối tượng là thân, là thọ, là tâm hay là pháp thì tùy vào đối tượng nào đang nổi bật nhất, hoặc chỉ cần thấy chúng đang sinh diệt trong chuỗi tương giao vận hành của thân, thọ, tâm, pháp.  

Sở dĩ anh thiền chưa đúng vì lẽ ra anh nên nghiên cứu thêm những hướng dẫn của thầy trong trang web này cho đến khi thông suốt mới hành thì sẽ kết quả hơn. Đừng vội hành khi chưa nhận thức đúng.

1) Thọ tức là những cảm giác. Ví dụ khi có cảm giác đau, đừng tưởng tượng lung tung mà phải cảm nhận thật rõ cảm giác đau thuần túy đó thôi, như vậy gọi là quán niệm thọ.

2 và 3) Tinh tấn chánh niệm tỉnh giác trên thân... không phải là tập trung tâm vào thân như anh nghĩ, mà chỉ cần tâm anh không chạy rông theo ảo tưởng đâu đâu (thất niệm) mà bỏ quên việc thân đang làm là được. Nghĩa là do tâm anh không tán loạn mà thấy biết rõ ràng việc anh đang làm, chứ không cần phải tập trung quá nhiều như thiền định làm gì. Chính vì anh quá thiên nặng về việc tập trung tâm (yếu tố định quá nhiều) mà lãng quên việc khác hoặc trở nên ù lỳ cục mịch... Nên nhớ rằng tâm chánh niệm tỉnh giác không bao giờ vướng bận hay bám chặt vào một đối tượng nào, mà là tâm vô cùng cởi mở, bén nhạy, sẵn sàng phát hiện mọi đối tượng khi chúng hiện khởi.  Và khi không có đối tượng nào đặc biệt cần thấy biết thì tâm (tánh biết) trở về thanh thản vô sự, rỗng lặng trong sáng (sáng suốt định tĩnh trong lành), lúc đó đối tượng là "cái toàn thể", hoặc là "cái không là gì cả". Đó chính là lúc tâm không, pháp cũng không, ung dung tự tại.

4) Ngũ uẩn là những yếu tố phát sinh khi các giác quan tương giao với đối tượng, gồm: Sắc là thân sinh vật lý có mắt tai mũi lưỡi thân. Thọ là các cảm giác khổ, ưu, lạc, hỷ và xả. Tưởng là tri giác nhận diện đối tượng. Hành là phản ứng của tâm trên đối tượng. Thức là nội dung tổng kết diễn trình của tâm ý trong sụ tương giao giữa giác quan và đối tượng.  

Không phải có cảm thọ là có khổ, vẫn còn có cả lạc và xả nữa. Có hai loại cảm thọ khổ. Một, cảm thọ khổ là quả của nghiệp bất thiện quá khứ. Cảm thọ này dù ở hoàn cảnh nào, trong hay ngoài, thì vẫn trổ quả như nhau. Hai, cảm thọ khổ do nhân hiện tại là tâm sân hay phi hữu ái đối với những đối tượng không như ý mà tạo ra cái khổ tâm lý gọi là khổ khổ. Cảm thọ này do thái độ của mỗi người chứ không phải do hoàn cảnh. Nói chung, cảm thọ khổ do nhân bất thiện chứ không do duyên hoàn cảnh bên ngoài. Còn nói lệ thuộc thì dù lệ thuộc trong hay ngoài đều khổ cả.

Cảm thọ khổ hay lạc có tăng giảm chứ bản thân cảm thọ thì không tăng giảm. Không có cảm thọ khổ thì có cảm thọ lạc; không có khổ, lạc thì có cảm thọ xả chứ không phải hết cảm thọ thì hết khổ. Cảm thọ chỉ tạm ngưng trong Diệt Thọ Tưởng Định của các bậc Thánh A-na-hàm trở lên và chỉ diệt hoàn toàn khi Chư Phật hoặc bậc A-la-hán nhập Vô Dư Niét-bàn. Đối với một bậc hoàn toàn giác ngộ giải thoát thì dù có khổ thọ vẫn không có khổ khổ.