Nhiều người Nepal và Ấn-độ tin rằng vẫn còn Xá-lợi của những vị Phật quá khứ, nhưng khó mà kiểm chứng được. Xá-lợi đức Phật Thích-ca thì có thật, một số đã được các nhà khảo cổ xác định niên đại. Phần lớn Xá-lợi của Phật và chư vị Thánh Tăng tương truyền từ đời này qua đời khác và được tôn trí trong các Bảo Tháp nhiều nước trên thế giới, tuy chưa ai đem đi xác định bằng những phương pháp khoa học, nhưng rất đông tín đồ Phật tử vẫn tìm đến hành hương chiêm bái với lòng kính thành và xúc động.

Bản thân tôi cũng phân vân, không dám xác tín cũng không dám nghi ngờ. Có điều là tôi đã được chứng kiến một số hiện tượng lạ, cũng như nghe nhiều người kể những điều mầu nhiệm về Xá-lợi:

- Người bị tâm thần ngoại nhập đã khỏi bệnh khi được tụng kinh rải nước tắm Xá-lợi.

- Một người bệnh nhà thương trả về, đang hấp hối, cho uống nước tắm Xá-lợi đã phục hồi một cách nhanh chóng không ngờ.

- Xá-lợi biến mất ở một vài nơi, nhưng lại hóa sinh thêm nhiều ở một số nơi khác.

- Xá-lợi lớn lên dần và có khi chia thành nhiều viên.

- Xá-lợi phát hào quang nhiều màu…

Tôi có đọc vài cuốn sách (chẳng hạn như cuốn Tìm Hiểu Pháp Hành Thiền Tuệ, xuất bản năm 2002, trang 71) cũng như nghe tương truyền rằng sau 5 ngàn năm Xá-lợi của đức Phật Thích-ca sẽ tụ hội lại thành một kim thân Phật ở tại Bồ-đề Đạo Tràng, thuyết pháp độ sanh, rồi tự thiêu hủy, hiện tượng này gọi là Xá-lợi Niết-bàn (Dhātuparinibbāna).

Có ba loại Niết-bàn, là Phiền Não Niết-bàn, Ngũ Uẩn Niết-bàn và Xá-lợi Niết-bàn. Trong đó, Phiền Não Niết-bàn đã xảy ra tại bồ đoàn dưới gốc cây Bồ-đề, Ngũ Uẩn Niết-bàn đã xảy ra ở Kusinàra, và Xá-lợi Niết-bàn sẽ xảy ra trong tương lai. Đến thời giáo pháp sắp bị hoại diệt, tất cả Xá-lợi ở trên đảo quốc Tích lan (Tambapaṇṇidīpa) sẽ tập hợp lại và quy về Đại Tháp (Mahācetiya). Từ Đại Tháp Xá-lợi sẽ đến tháp Vương Xứ (Rājāyatanacetiya) trên đảo quốc của Long vương (Nāgadīpa). Từ đó Xá-lợi sẽ quy tụ về bồ đoàn ở dưới gốc cây Bồ-đề. Xá-lợi từ xứ sở của Long vương, từ cõi trời Dục giới và cõi trời Phạm thiên cũng đều quy tụ về Bồ-đề đạo tràng. Không có một viên Xá-lợi nào bị mất, dù có nhỏ bằng hạt cải. Tất cả Xá-lợi kết tụ lại thành một hình dung vàng óng và toả hào quang sáu màu. Hào quang đó chiếu sáng đến mười ngàn thế giới, cho nên chư thiên trong mười ngàn thế giới vân tập và bảo nhau: “Hôm nay Đức Đạo sư nhập diệt, hôm nay giáo pháp hoại diệt, giờ đây là lần cuối chúng ta thấy được dung sắc của ngài”. Nghĩ như vậy họ càng thấy thương tâm hơn, nên ngoại trừ những vị đã chứng đắc A-na-hàm và A-la-hán, tất cả đều không kìm được cảm xúc của mình. Yếu tố lửa trong Xá-lợi bốc lên, đến tận cõi trời Phạm thiên, tất cả các Xá-lợi khác, dù nhỏ như hạt cát đều bốc thành một ngọn lửa. Tất cả Xá-lợi đều cháy rụi. Sau khi đại thần thông đó được hiển bày, Xá-lợi hoàn toàn biến mất và giáo pháp cũng biến mất. (dịch từ Chú giải Kinh Tự Hoan Hỷ, Kinh số 28 Trường Bộ Kinh)

Nguyên văn Pàli:

Tīni parinibbānāni nāma kilesaparinibbānaṃ khandhaparinibbānaṃ dhātuparinibbānanti. Tattha kilesaparinibbānaṃ bodhipallaṅke ahosi. Khandhaparinibbānaṃ kusinārāyaṃ. Dhātuparinibbānaṃ anāgate bhavissati. Sāsanassa kira osakkanakāle imasmiṃ tambapaṇṇidīpe dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ gamissanti. Mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ. Tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti. Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅka meva gamissanti. Sāsapamattāpi dhātuyo na antarā nassissanti. Sabbadhātuyo mahābodhipallaṅke rāsibhūtā suvaṇṇakkhandho viya ekagghanā hutvā chabbaṇṇa rasmiyo vissajjessanti. Tā dasasahassilokadhātuṃ pharissanti, tato dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā “ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ dāni idaṃ amhākan”ti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ karissanti. Ṭhapetvā anāgāmikhīāsave avasesā sakabhāvena sandhāretuṃ na sakkhissanti. Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati. Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālā bhavissati. Dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu upa-cchijjissati. Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ antarahitaṃ nāma hoti. (Sampasādanīyasuttavaṇṇanā)