1) Giác ngộ là một từ rất rộng để chỉ trình độ tu chứng khác nhau như sau: Có niềm tin nơi Pháp; thông hiểu được Pháp; thấy được thực tánh của danh sắc; thấy pháp sinh diệt; thấy vô thường, khổ, vô ngã; thấy đâu là pháp đâu là phi pháp; có 7 pháp thanh tịnh; chứng đạo và quả Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm, A-na-hàm, A-la-hán, Duyên Giác Phật, Toàn Giác Phật. Tùy theo trình độ giác ngộ mà còn tham sân si ... hay không. Một bậc giác ngộ đến Thánh đạo quả Tu-đà-hoàn vẫn còn sân, dục ái, sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, trạo cử, vô minh, vẫn còn vợ chồng con cái. Chỉ có bậc A-la-hán, Bích Chi Phật, Toàn Giác Phật mới hoàn toàn không còn vô minh ái dục. Nếu con thật sự hiểu được những trình độ tu chứng trên như thế nào thì tự con sẽ biết ai giác ngộ tới đâu ngay thôi, chứ bây giờ thầy có nói gì đi nữa con cũng đâu biết thực hư ra sao, phải không con? Lần sau nhớ đừng hỏi câu hỏi như vậy nữa nghe!

2) Con hiểu cuộc đời là giả tạm thật sao, hay chỉ nghe người ta nói rồi tưởng tượng lung tung? Nếu con thật sự thấy đời là giả tạm thì hạnh phúc đau khổ gì cũng đều giả tạm, vậy con lo sợ có ích gì? Theo thầy  tạm thì có vì cái gì cũng vô thường sao không tạm bợ được, nhưng  giả thì không, giả thì sao đói lại ăn, khát lại uống, lạnh đắp chăn, nóng mở quạt? Vậy trên đời cái gì cũng thật cả chỉ có cái ta ảo tưởng tưởng tượng vẽ vời ra đủ thứ trên đời mới tạo ra một cuộc sống giả vọng cho riêng nó mà thôi. Thực ra,  cuộc sống có hai mặt: thật và giả. Thấy được cái gì thật, cái gì giả may ra con mới hành động, nói năng, suy nghĩ đúng theo cái thật, không theo cái giả. Nếu thấy đúng làm đúng theo cái thật thì không phải là thanh tịnh, cực lạc sao? Còn một khi đối với các pháp vô thường tạm bợ mà con lại có ảo tưởng chấp ta và của ta, rồi vọng cầu chúng thường, lạc, ngã theo ý mình, không thấy rõ bản chất vô thường, khổ, vô ngã của chúng thì đó không phải là con đã tạo ra cho mình một cuộc sống giả tạm hay sao? Và hậu quả đương nhiên là phiền não khổ đau, luân hồi sinh tử, đúng không con?

Con hỏi thầy bây giờ con phải làm sao ư? Lẽ ra điều đó con phải tự hỏi con mới đúng. Đừng hỏi buồn vui của ai làm gì. Nếu con không chịu nhìn lại chính mình để ngay nơi thân tâm có vui có buồn ấy mà thấy ra cái gì chân cái gì giả, thì làm sao tự điều chỉnh nhận thức và hành vi cho đúng tốt (thuận pháp) đây?Không ai thay thế cho con được đâu. Khi con đã thận trọng, chú tâm, quan sát lại chính mình để thấy rõ bản chât của thực tại trong ngoài, thì mọi thắc mắc tự có câu trả lời. Thầy chỉ trợ giúp khi con thật sự cần thôi!

1) Tánh biết là cái mà mỗi người sẵn có khác quá xa với cái gọi là Đại Ngã trường tồn bất biến. Tánh biết biết pháp thì biến hóa vô cùng trên đối tượng vô thường, làm sao mà bất biến được. Tuệ đầu tiên của thiền Vipassanà là thấy chỉ có danh và sắc, không có bản ngã. Sắc là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân; còn danh là tâm có tánh chất biết pháp nên gọi là tánh biết. Đơn giản vậy thôi sao lại "cảm nhận" ra thành Đại ngã làm gì? (Khi nghe hãy trực nhận ngay điều được nói chứ đừng tưởng tượng rồi so sánh kết luận lăng xăng v.v...). Người không có tánh biết nghĩa là người không có tâm (danh) mà chỉ có thân (sắc) thôi thì khác gì xác chết? Sở dĩ nói tánh biết sẵn có vì người nào mà chẳng có sẵn danh sắc, nếu không có tánh biết sẵn có đó thì lấy gì để tu? Nhưng tánh biết vốn vô ngã nên rất trong sáng. Chính cái ta ảo tưởng che mờ tánh biết nên không phát huy được tánh sáng suốt, định tĩnh, trong lành sẵn có bên trong. Vì vậy mục đích chính của thiền Vipassanà là buông cái ta ảo tưởng đi để tánh biết vô ngã tự soi chiếu thực tánh pháp  ngay nơi thân, thọ, tâm, pháp này. Nếu không làm như vậy mà lại đem cái "ta biết" ra tu tập thì tuệ thứ nhất không bao giờ đạt được, làm sao nói đến đắc Đạo đắc Quả gì được!

2) Cuộc sống tự nó không phải là vai diễn, mà là pháp đang vận hành đúng với luật nhân quả duyên báo rất tự nhiên của nó. Cuộc sống là bài học duy nhất của sự giác ngộ, không qua đó mà giác ngộ thì không tìm đâu ra sự giác ngộ ở nơi nào khác. Chính cái ta ảo tưởng lăng xăng phản ứng tạo tác trên cuộc sống đó mới là vai diễn. Vấn đề là có phát huy được sự sáng suốt, định tĩnh, trong lành sẵn có trong tánh biết pháp để loại trừ vai diễn của cái ta ảo tưởng đó đi không, chứ không phải đổi vai diễn này qua vai diễn khác. Bàn ngã đã diễn sai nên tự chuốc lấy ngột ngạt, bây giờ lại tiếp tục sai lầm khi muốn đổi vai diễn khác như ý mình thì thực ra chỉ đổi ngột ngạt này qua ngột ngạt khác mà thôi. Bao lâu còn muốn diễn thì mãi mãi vẫn còn ngột ngạt khôn nguôi!

Đây là câu hỏi không có câu trả lời nhất định, vì đúng hay sai chỉ cách nhau trong gang tấc, tùy từng trường hợp khác nhau. Đúng ở khía cạnh này sai ở khía cạnh khác, được mặt này mất mặt kia... không biết đâu mà lường được. Một pháp phát sinh do vô số nhân duyên tập hợp mà thành. Nó không đơn thuần như một bài toán số học có một đáp số nhất định. Bài toán cuộc đời không cần đáp số vì nó là bài học bất tận biến hóa khôn lường giúp chúng ta thấy ra ý nghĩa đích thực của cuộc sống hơn là để đạt được điều gì. Thực ra, giá trị cuộc sống không phải là đạt được điều mình muốn, vì thoát được khổ này đạt được lạc kia, thì rồi trước sau gì cũng phát hiện lạc kia chỉ là một loại khổ khác mà thôi. Cứ vậy con người bôn ba tìm kiếm cái mình thích hơn nhưng rồi khi đã đạt được thì cũng chẳng có gì khác cả.

Một người thợ đục đá, làm việc cực nhọc đổ mồ hôi, thấy một ông vua đi qua có người hầu kẻ hạ sung sướng, ông ta ước gì được làm vua, và ông được như ý. Ông vua hân hoan được đoàn tùy tùng phục vụ rất hoàn hảo, nhưng giữa đường gặp trời nắng to cả đoàn vua tôi đều bị nóng bức hành hạ. Ông vua  vừa nghĩ là nếu được làm mặt trời thì uy quyền hơn, lập tức ông biến thành mặt trời. Ông chiếu ánh nắng khắp nơi để tỏ uy quyền của mình. Nhưng chiếu nhiều quá nước bốc hơi thành mây che phủ cả bầu trời, ông không sao chiếu được. Thấy mây oai hơn nên lại ước thành mây, và khi được làm mây ông che phủ cả bầu trời không cho mặt trời chiếu sáng. Rồi đến mùa giông bão mây bị xua đi tan tác. Bây giờ làm gió mới chẳng thua ai, nghĩ vậy mây biến thành gió. Gió hả hê nổi trận cuồng phong thổi cho mọi thứ tiêu điều, xơ xác, nhưng nhìn lại thì núi đá vẫn đừng yên chẳng hề hấn gì. Lại ước và được thành núi đá. Đang đứng ngẫng cao đầu bệ vệ oai phong, núi chợt nghe tiếng đục đẽo, nhìn xuống thì thấy anh thợ đục đá đang đục mình ra từng mảng, vậy là anh ta ước thành người đục đá, và chợt thấy mình vẫn như người thợ đục đá thuở nào. Không biết anh ta có giác ngộ không hay vẫn tiếp tục ước mong được như mình muốn?

Vậy vấn đề không phải là có nên ước hay không nên ước thay đổi cuộc đời, mà là có học được gì từ những tình huống đó trong cuộc đời hay không.