Sādhu lành thay! Chính vì không thấy ra điều này nên nhiều hành giả vẫn còn loay hoay tìm kiếm sở đắc trong thiền định hữu vi, hữu ngã mà không biết rằng định tuệ vốn tự nhiên, vô vi, vô ngã, tịch tịnh tự chiếu, thoát khỏi quỹ đạo luân hồi trong ý đồ sinh, hữu, tác, thành của cái "Ta" ảo tưởng. Chúc mừng con!

1) Kết hợp thở với đi chỉ làm tâm mệt thêm thôi. Đi trọn vẹn tỉnh thức trong đi, thở trọn vẹn tỉnh thức với thở, làm việc trọn vẹn tỉnh thức trong làm việc... như vậy chẳng tốt hơn sao? Con cứ làm thử cả hai cách để xem cái nào đúng hơn, đâu cần phải hỏi. Thiền chủ yếu là trọn vẹn tỉnh thức với thực tại như nó đang là chứ không tập trung vào đâu cả, trừ phi việc cần phải thận trọng chú tâm quan sát mới cần chú ý hơn nhưng cũng chỉ cần vừa đủ thôi, không cần tập trung quá mức cần thiết.

2) Con đừng nhầm lẫn hơi thở và sự thở. Từ "hơi thở" chỉ dùng trong thiền định khi ngồi đếm hoặc theo dõi hơi thở thôi, nhưng đã trở thành thói quen sai lầm khi dùng nó trong thiền quán niệm 16 giai đoạn tiến triển diễn ra trong lúc đang thở vô thở ra. Hơi thở là danh từ thuộc pháp chế định để chỉ một vật nên có thể đếm trong thiền định sổ tức, còn trong thiền quán niệm phải trọn vẹn cảm nhận sự thở như nó đang là, vì sự thở chỉ toàn bộ diễn biến trong động tác thở chứ không phải một vật.

3) Mười sáu giai đoạn của sự thở vô và thở ra diễn biến tự nhiên theo trình tự từ thô đến tế. Người hành quán niệm sự thở chỉ cần quan sát bước đầu với động tác thở thô - nên gọi là dài - thì tự động sự thở sẽ diễn biến vi tế dần - nên gọi là ngắn - chứ không phải ngắn dài theo thời gian của mỗi động tác thở. Và vì sự thở diễn ra tự nhiên nên chỉ quán niệm (trọn vẹn minh sát) khi các giai đoạn tự động đến chứ không lập trình thời gian theo quy định của hành giả.

4) Trong thiền định hành giả cần loại bỏ mọi ngoại cảnh để tập trung vào một đề mục thiền duy nhất cho đến khi tâm định lại. Nhưng trong thiền minh sát con không cần tập trung vào cái gì nhất định cả, mà cũng không chuyển từ đối tượng này qua đối tượng khác. Con chỉ cần thư giãn buông xả, không cố gắng hành gì cả, cứ để tâm thoải tự nhiên thì nó liền trở về với bản chất rỗng lặng trong sáng của nó. Chính sự rỗng lặng trong sáng này của tự tâm (tánh biết) thấy các pháp đến đi chứ không có người quán niệm và đối tượng quán niệm nào để lựa chọn với dụng tâm chủ quan của hành giả. Khi đó thở thì tâm chỉ thấy toàn thân đang thở, âm thanh từ ngoài vào thì chỉ nghe nó sinh diệt như nó là, cảm giác khó chịu thì chỉ biết cảm nhận nó như nó là... việc này hoàn toàn diễn ra tự nhiên, vô vi, vô ngã, nên không có người nghe, người biết nào để cố ý chuyển từ đối tượng này qua đối tượng khác. Đó mới thật sự gọi là thiền quán niệm.

5) Không nên hiểu chỉ và quán như vậy. Nói cho dễ hiểu, với thiền Định thì "trong chỉ có quán", nhưng "chỉ" là chính, "quán" là yếu tố phụ không đáng kể, nên thiền định Sắc và Vô Sắc vẫn còn vô minh, ái dục. Trong thiền Tuệ (Minh Sát) "quán" (soi chiếu) là chính, còn "chỉ" thì chỉ cần "sát-na định" là đủ, không cần phải có định an chỉ. Vì trong thiền Minh Sát (Vipassanà) ba yếu tố Giới - Định - Tuệ không thể tách rời nên nói "trong quán có chỉ" là vậy. Định vô tướng chính là chánh định tự tánh luôn đi đôi với tuệ nên đã thoát ra khỏi các tướng định hữu sắc và vô sắc.

6) Hiểu một cách máy móc như vậy không đúng, đó chỉ là trình bày theo lộ trình tiệm tiến của một số hành giả ham thích đi qua thiền định hữu sắc và vô sắc để có thần thông, còn người có khả năng siêu đẳng có thể đi thẳng vào chánh định trong giới định tuệ tự tánh thì không cần phải mất công đạt được định rồi lại phải loại bỏ hai trói buộc (kiết sử) của định là sắc ái, vô sắc ái mà vẫn thành tựu Bát Chánh Đạo viên mãn.

Con nên tìm hiểu thiền thật kỹ cho đến khi thông suốt về nguyên lý mới hành, nếu không, chỉ hiểu lơ mơ đã vội hành sẽ "tẩu hỏa nhập ma" đấy! Con nên vào mục Pháp Thoại để nghe giảng về thiền và đọc cuốn "Sống Trong Thực Tại" xem có giúp ích gì con không.

1) Cách hành của con vẫn còn từ tầm nhìn của ý thức chứ chưa phải từ tánh biết hồn nhiên. Mặc dù, lúc đó tánh biết vẫn âm thầm tự chiếu, tự chuyển từ đối tượng này qua đối tượng khác một cách tự nhiên, nhưng con vẫn thấy đó là ý thức nên vẫn muốn dụng ý theo dõi. Thực ra khi cần dùng ý thức để theo dõi thì cứ dùng, nhưng nó chỉ hữu dụng trên bình diện khái niệm tục đế, chỉ khi tánh biết lặng lẽ chiếu soi một cách hồn nhiên trong sáng thì thực tánh chân đế mới hiển lộ. Ý thức muốn chuyển đối tượng và tánh biết tự chuyển đối tượng là hai chuyện hoàn toàn khác nhau.

2) Khi thiếu tỉnh giác tức rơi vào tâm si do một trong 3 yếu tố: hôn trầm, trạo cử, nghi hoặc (nghĩa là lúc đó tâm buông lung, thất niệm và mất tỉnh giác) thì chỉ cần thấy rõ hiện trạng thiếu tỉnh giác đó và tâm liền tự nhiên trở lại trọn vẹn tỉnh thức với thực tại thân tâm đang là chứ không cần có chủ ý trở về một đối tượng nhất định nào như phồng xẹp nơi bụng hoặc nơi mũi, vì khi trở về một đối tượng nhất định con lại phải một lần nữa "bỏ đi sự hướng tâm" đó mới trả về tự nhiên được. Và trong chủ ý chọn lựa đối tượng để trở về đã vô tình để khái niệm tục đế xen vào, đánh mất cái biết tự nhiên vô vi vô ngã của trí tuệ.

Không nên theo dõi hơi thở mà chỉ nên quan sát hoặc cảm nhận sự thở diễn ra trên toàn thân. Phồng xẹp chỉ là một phần của sự thở vô thở ra diễn ra ở phần bụng chứ chưa phải cảm nhận toàn thân khi thở. Trọn vẹn cảm nhận sự thở trên toàn thân sẽ không bị hôn trầm và trạo cử như khi chỉ tập chú vào hơi thở.

Không thể giác niệm (chánh niệm tỉnh giác) hơi thở được mà chỉ giác niệm sự thở, vì đây là động thái diễn biến của trạng thái toàn thân khi đang thở vô hoặc thở ra. Đó là nhầm lẫn rất lớn mà các phương pháp thở không để ý tới làm cho việc thực hành trở nên phức tạp và rối loạn. Hơi thở là một vật khái niệm hoặc danh khái niệm, không có thực tánh để giác niệm, sự thở là một danh động từ chỉ trạng thái đang diễn biến của hoạt động thở vô hoặc thở ra, có thực tánh để giác niệm nên gọi là "cảm giác toàn thân" khi đang thở. (Nhiều người giải thích sai lầm là cảm giác toàn thân hơi thở, lẽ ra nên nói toàn thân sự thở mới đúng). Hơi thở chỉ có thể là đối tượng của thiền định vì cần có tưởng mới nắm bắt được tướng khái niệm của nó (nimitta).

Chữ "tôi" và chữ "sẽ" trong câu "cảm giác toàn thân tôi sẽ thở vô" là dịch từng chữ chứ không phải dịch nghĩa. Nếu dịch nghĩa thì nên nói: "cảm nhận toàn thân (khi) đang thở vô", không cần chữ tôi mới đúng, vì đó là động tác thở đang diễn biến chứ không phải "tôi thở". Tuy chữ "tôi" ở đây chỉ là đại từ nhân xưng, không mang tính bản ngã, nhưng rất dễ đưa đến nhầm lẫn có cái tôi trong động tác thở vốn tự nhiên (thực tánh pháp) hoặc cái tôi đang quan sát sự thở (có năng niệm, sở niệm). Còn chữ "sẽ" ở đây không phải thì tương lai mà chỉ nhấn mạnh rằng cái biết trọn vẹn luôn có mặt trước khi sự kiện thở xảy ra, chứ không phải đợi có thở mới chánh niệm tỉnh giác. Hãy thận trọng, nếu không, hành sai chỉ mất thì giờ vô ích mà còn rối rắm thêm!

Câu hỏi này thầy đã trả lời nhiều lần rồi, con nên xem lại những hỏi đáp trước, có khi  qua đó con học được rất nhiều tình huống khác nhau trong pháp hành. Thầy chỉ nói vắn tắt, khi con hành với đối tượng "hơi thở" thì đó là thiền định, dù hành theo phương pháp nào hay dù có gắn "mác" thiền tuệ đi nữa. Chỉ khi con minh sát "sự thở" đúng thực tánh tự nhiên của nó (như nó đang là) thì mới thực sự hành thiền Vipassanà. Bất kể khi hành con thấy "tướng hơi thở" như thế nào đều là tướng do tưởng sinh trong thiền định cả.

 Đương nhiên khi buông xả mọi hoạt động hướng ngoại thì tâm tự trở về thấy trạng thái diễn biến tự nhiên của thân, nhất là thấy thân đang thở một cách trọn vẹn mà không cần nỗ lực tìm kiếm, theo dõi hoặc ghi nhận gì như những hành giả cố gắng tập trung thiền định đề mục hơi thở. Thực ra không phải thấy hơi thở mà là trạng thái toàn thân đang thở, đó là tánh biết tự nhiên trở về với thực tánh của thân với tuệ tri, còn nếu thấy hơi thở thì sẽ dễ rơi vào pháp khái niệm của tưởng và như vậy chỉ có thể phát sinh định theo tưởng tri mà thôi.

Con hiểu và thực hành như vậy là đúng. Cần phân biệt rõ giữa hai đối tượng: "hơi thở" và "sự thở", và giữa hai cách niệm: Một là khởi ý tìm kiếm và theo dõi "hơi thở" một cách hữu ý, hữu vi, hữu ngã của ý thức. Hai là không khởi ý vẫn trọn vẹn nhận rõ "sự thở" một cách tự nhiên, vô vi, vô ngã của tánh biết. Chưa thấy rõ sự khác biệt này hành giả rất dễ bị nhầm lẫn.

"Hơi thở" là một khái niệm do ý thức chế định, nên khi khởi ý "niệm hơi thở" tức có chủ ý tìm kiếm (tầm), và theo dõi (tứ) khái niệm hơi thở. Để trở thành và đạt được thiền tướng (nimitta), tâm thức rơi vào hành trình của tư tưởng và thời gian. Đó là Thiền Định với đối tượng chế định (paññatti), khác với Chánh Định với đối tượng thực tánh (paramattha).

"Sự thở" là một thực kiện hay một động tác đang diễn biến tự nhiên, nên tánh biết không cần có chủ ý tìm kiếm theo dõi mà chỉ trọn vẹn (chánh niệm) cảm nhận trung thực (tỉnh giác) toàn thân khi sự kiện thở diễn ra như nó đang là (yathàbhūtā), không phát sinh tư tưởng và thời gian, không có trở thành và đạt được. Đó là định trong thiền Minh Sát với đối tượng thực tánh (sabhāva).

Thư giãn buông xả cho ý thức hữu ý, hữu vi, hữu ngã lắng xuống, trở về với tánh biết tự nhiên, vô vi, vô ngã, rỗng lặng, trong sáng (pabhassara citta) để nó tự soi sáng thực tánh chân đế của mọi sự mọi vật, trong đó không có người tu, không có pháp để đắc, không có cố gắng bám giữ, không có nỗ lực trở thành, chỉ có tâm và pháp vận hành trọn vẹn bất nhị.

Điều này thì thầy không dám chắc, bởi còn tuỳ thuộc đĩa hướng dẫn đó có đúng hay không nữa. Do đó tốt nhất là nên hiểu thật rõ ràng và chính xác rồi mới nên thực hành.