Đời muốn được vui nên mới khổ

Khổ rồi vẫn thấy những niềm vui

Khổ vui vui khổ... À ra thế!

Cay đắng đan xen những ngọt bùi.

Cay đắng đan xen những ngọt bùi

Tỉnh ra, chợt thấy chẳng gì vui!

Không vui, mới biết không gì khổ

Ô hay, sao cứ mãi ngậm ngùi?

Ý thức chỉ thấy được phần chấp ngã và phiền não đang hiện hành trên bề mặt của nó, còn những tập khí ngủ ngầm sâu kín ở trong vô thức (Anusaya) thì ý thức không thấy được. Những tập khí này sẽ trở nên những xung động mãnh liệt gây ra "địa chấn" và cũng có thể bất chợt phun ra như núi lửa. Cứ bình tĩnh đừng hoảng hốt và tốt nhất là chỉ nên lặng lẽ quan sát để phát hiện (như một máy đo địa chấn) thôi, chứ không nên vội vàng trấn áp theo một phương pháp xử lý nào.

Tuy nhiên cũng nhờ chúng hoạt động thì tánh biết mới phát hiện chúng đang có mặt trong vô thức để có thể hữu thức hóa vô thức những xung lực này. Sau khi tánh biết có thể thấy rõ mọi hiện tượng ở bề mặt hữu thức thì nó bắt đầu phát hiện những hoạt động vô thức mà trước đây ý thức không thể nào biết được. Đây là dấu hiệu tốt trong việc phát huy tầm thấy biết rộng sâu hơn qua những yếu tố tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác của tánh biết. Cứ tiếp tục thấy biết như chúng là, không có gì đáng ngại.

Nếu con đeo chiếc vòng đó mà cảm thấy tâm hồn an lạc thì cũng tốt, nhưng nếu không đeo vòng mà con vẫn thấy tâm hồn an tịnh trong sáng thì càng tốt hơn nhiều, và lúc đó con khỏi cần phải tháo ra đeo vào và cũng khỏi phân vân kiêng cử hay không kiêng cử điều gì cả. 

"Om mani padme hum!" có nghĩa là "Hãy là viên ngọc quý trong đóa sen". Đóa sen chỉ cho tâm thanh tịnh, viên bảo ngọc chỉ cho tánh biết sáng suốt, do đó câu này ám chỉ trong tâm mỗi người vốn có tánh giác thanh tịnh trong sáng như viên ngọc mani hoàn hảo, vậy nếu con biết trở về sống với tánh giác thanh tịnh trong sáng đó thì con không cần đeo chiếc vòng bên ngoài nữa.

Mà thực ra con đã thấy khi đeo chiếc vòng con vẫn cứ phân vân nghi hoặc như thường. Còn lệ thuộc, còn bám víu điều gì thì vẫn còn phân vân lo lắng và đó chính là bất an. Sao con không trở về với viên ngọc mani trong sáng nơi tâm hồn vốn thanh tịnh như đóa sen kia? Đơn giản thôi con ạ, hãy thường trở về sống trọn vẹn với chính mình trong tỉnh thức rồi con sẽ thấy ra đó chính là viên ngọc quý trong đóa sen tâm hồn mà con đã sẵn có từ lâu!

1) Không sao, con đang như thế nào thì cứ thấy mình như vậy, có như thế con mới phát hiện ra được mọi mặt phải trái của chính mình. Không cần cố gắng để đạt đến một tình trạng chánh niệm tỉnh giác lý tưởng mà chỉ cần thấy mình như mình đang là. Con cứ làm theo nhu cầu cần thiết của đời sống miễn sao con vẫn sáng suốt biết mình là được. Đừng vội, cứ như vậy thì đến lúc nhân duyên chín mùi con sẽ thấy ra tất cả.

2) Thực ra khi con biết có ý nghĩ khởi lên thì nó đã dừng lại rồi, đâu cần một thời gian để theo dõi nó. Khi ý nghĩ khởi lên và lôi con đi tức con đã dừng việc học rồi bây giờ còn dừng gì nữa? Nhưng khi con biết ý nghĩ đang khởi lên tức con đã trở về với mình và "mình" lúc đó chính là việc học. Như vậy không phải là dừng việc học mà là dừng ý nghĩ để trở về việc học thì đúng hơn. Nhưng đối với tâm thì thấy tức là dừng chứ không dừng bằng cách ức chế hay dồn nén nó.

Tại sao con lại chọn niệm tâm làm gì cho rắc rối? Chánh niệm tỉnh giác có nghĩa là trọn vẹn tỉnh thức. Vậy chủ yếu là tâm trọn vẹn tỉnh thức trước mọi đối tượng  trong ngoài (thân-thọ-tâm-pháp) là được, chứ đâu cần phải chọn một đối tượng nhất định. Khi con chọn lựa một đối tượng nhất định tức đối tượng không còn tự nhiên, và một khi đã khởi tâm chọn lựa thì tâm cũng không còn tự nhiên nữa. Pháp vốn có nghĩa là tự nhiên (Dhamma = Nature = Ultimate Reality) nên khi pháp không còn tự nhiên tức đã bị bản ngã xen vào lập trình theo ý hướng của nó (không còn tùy duyên thuận pháp) làm sao thấy được thực tánh pháp?

Khi tâm trọn vẹn tỉnh thức thì đương nhiên nó biết nó đang trọn vẹn tỉnh thức, vì tâm là tánh biết có khả năng tự biết mình nên một số người gọi đó là chánh niệm trên chánh niệm, nhưng cách nói đó không đúng lắm. Từ chánh niệm đã bị hiểu sai trầm trọng nên người ta cứ tưởng lấy tâm này niệm tâm kia mà sinh ra rắc rối chồng lên rắc rối, vì điều này không thể xảy ra, do đó chỉ làm cho tâm chẳng thể nào tâm trọn vẹn tỉnh thức (chánh niệm tỉnh giác) được. Cái lỗi của niệm tâm theo kiểu lấy tâm này chọn lựa niệm tâm kia trên thực tế chính là cái ta theo đuổi ảo tưởng của cái ta mà thôi! Chỉ khi nào cái ta ấy buông xuống thì tánh biết liền ngay đó trọn vẹn tỉnh thức.

Tâm tự biết tâm, không người niệm

Niệm còn hữu niệm tánh vời xa

Trọn vẹn sáng trong tâm thấy pháp

Pháp còn chẳng có... có chi ta!

Một ý niệm hay một mơ tưởng không thật có nghĩa là đối tượng của nó không thật nhưng bản thân ý niệm khởi lên đó vẫn là một trạng thái sinh diệt của tâm, vì vậy trở về thực tại trong trường hợp này chính là niệm tâm. Niệm tâm là tâm quay về biết chính mình chứ không đuổi bắt đối tượng không thật kia nữa. 

Trong khi con đang đi bộ mà tâm lại lang thang đi tìm đối tượng không thật (mơ mộng) gọi là thất niệm, bấy giờ con vấp phải một cục đá liền chợt tỉnh cơn mơ trở về biết mình đang đi và thận trọng chú tâm quan sát lại động tác đi đang diễn tiến nơi thân và đang tiếp xúc với đường đi, đó là niệm thân... Trong cả hai trường hợp trở về với thực tại thân hay tâm như vậy con đè nén cái gì?

Đúng vậy, do xem các ý niệm sinh khởi là ta và của ta nên cái ta ảo tưởng ấy mới lăng xăng phản ứng tạo tác lấy bỏ... mà có phiền não khổ đau. Đó chính là khổ và nguyên nhân của sự khổ. Buông cái ta lý trí đầy ý niệm ấy để trở về thực tại gọi là tinh tấn, sống trọn vẹn với thực tại không xao lãng (thất niệm) gọi là chánh niệm, và sáng suốt tỉnh thức với thực tại gọi là tỉnh giác. Ba yếu tố thiền tuệ này soi chiếu rõ sự sinh diệt của những ý niệm, giúp tâm phục hồi bản chất sáng suốt, định tĩnh, trong lành vốn có của nó.

Muốn giải thoát thì con cần phải biết giải thoát ra khỏi cái gì. Cái gì trói buộc con trong phiền não khổ đau? Bản chất cuộc đời là vô thường nhưng vô thường không phải là trói buộc, chính ý muốn thoát khỏi vô thường để đạt được sự thường còn mới là trói buộc trong ảo tưởng của cái ta  phiền muộn khổ đau. Khi còn bị trói buộc trong cái ta ảo tưởng thì dù ăn chay, làm lành, lánh dữ vẫn không thể nào yên tịnh được.

Để thấy ra cái gì trói buộc, cái gì đưa đến bất an, phiền não và khổ đau thì phải biết mình, vì vậy con nên trở về sống trọn vẹn thức tỉnh với chính mình. Khi con chăm lo cho gia đình con cái, nếu tâm con sáng suốt, định tĩnh, trong lành và hành động với lòng từ ái vị tha thì vẫn không có gì ràng buộc. Giống như bà Dippama dù sống trong biết bao khốn khó vẫn có thể bình yên giải thoát.