Nhân quả và duyên báo có ảnh hưởng tương tác với nhau rất phức tạp, khó lường được nên đó là một trong những pháp "bất khả tư nghì" nếu suy nghĩ về nó nhiều quá có thể đưa đến điên loạn.

Những câu nói trên cũng đúng ở một phương diện nào đó, nhưng sai ở một khía cạnh khác. Đúng là vì họ có mối quan hệ nhân duyên nghiệp báo với nhau nên họ cùng sinh ra trong một gia đình để chia sẻ hay ảnh hưởng qua lại với nhau. Nhưng sai vì nhân nào quả nấy chứ không ai thay thế ai được. Sở dĩ người ta nói như vậy vì chỉ thấy hiện tượng bề ngoài mà không thấy sự liên quan nhân quả bên trong. Ví dụ người cha gây thù người con bị đánh thì người cha đang gây nhân hiện tại mà quả thì trổ tương lai nên hiện giờ ông chưa chuốc oán, còn người con bị đánh không phải do nhân ông cha tạo mà là quả do nhân quá khứ của anh ta, hành động của ông cha chỉ là duyên cho người con trả quả của mình mà thôi.

Câu "con gái nhờ phước cha, con trai nhờ phước mẹ" không có ý nói về nhân quả nghiệp báo mà là nói về tâm lý con người. Trong tâm lý học cũng như trong phân tâm học hiện đại, cha thường thương con gái, mẹ thường thương con trai nên cha có gì cũng cho con gái, còn mẹ thì chìu chuộng con trai thế thôi. Câu này hoàn toàn không có ý nói cha làm lành thì con gái hưởng phước đâu. 

Thấy được thực tại thân-tâm-cảnh trung thực ngoài ý niệm như vậy quả thật là tuyệt vời. Đúng là lúc đó không có cái ta ảo tưởng so đo đánh giá nên các pháp đều bình đẳng. Khi không có cái ta lý trí xen vào thì tánh biết tự thấy pháp thực tánh một cách toàn diện và tự nhiên, không phải như khi ý thức cố gắng niệm một đối tượng cục bộ mà nó chọn sẵn. Một đối tượng được chọn sẵn và một ý thức có chủ định từ trước theo một phương pháp đều thuộc pháp chế định vì vậy cả hai (tâm và cảnh) không thoát khỏi khái niệm quy ước, do đó không bao giờ thấy được pháp thực tánh. Chỉ lúc tâm rỗng lặng trong sáng tự nhiên, không chủ định trước (vô tâm) thì pháp thực tánh liền tự hiện rõ một cách đầy đủ và toàn diện, như con vừa thoáng thể nghiệm đó.

Nhưng đã là một sự lóe sáng bất chợt và vô tâm (không có chủ định của cetanà tạo tác) thì hãy để cho nó đến đi tự nhiên sao con lại phải "Phát nguyện luôn sống rõ ràng minh bạch"? Con có thấy là ngay khi đó cái ta ảo tưởng lại xen vào muốn sở hữu và kéo dài sự rõ ràng minh bạch không? Vậy là bản ngã, sự sở hữu một tướng trạng, sự mong cầu và thời gian đã phát sinh trở lại và một thoáng sanditthiko, akàliko của Không, Vô Tướng, Vô Tác, Vô Cầu của pháp vô ngã, phi thời gian vừa lóe lên vượt thoát mọi ý niệm liền rơi vào ý niệm trở lại rồi phải không?

Con không nên phân biệt theo chiều hướng người theo Chánh Pháp hay không theo Chánh Pháp vì như vậy phải đặt ra nhiều tiêu chuẩn để phân biệt. Con chỉ cần biết ngay tại đây và bây giờ con có phân biệt rõ ràng hoặc thấy biết trực tiếp mình đang sống như thế nào hay không mà thôi. 

Biết là do tánh biết tự nhiên sẵn có của tâm, nhưng cái ngã xen vào tự nhận là mình biết rồi từ đó góp nhặt kiến thức, tích lũy kinh nghiệm, hình thành lý trí, bấy giờ cái biết phân biệt chỉ là kết luận từ kiến thức và kinh nghiệm hạn hẹp của cái ta lý trí mà thôi. Vậy nếu là tánh biết phân biệt thì đó là biết vô ngã, còn biết qua lý trí, kinh nghiệm, kiến thức thì đó là cái biết hữu ngã. 

Có 4 hạng người nghe pháp thiền này:

1- Nghe pháp xong liền vào được cả lý lẫn sự

2- Nghe pháp xong liền nhận ra lẽ thật nên vào được lý

3- Nghe cũng thấy có lý nhưng hiểu theo ý mình nên không thấy được lý thật

4- Nghe nhưng không hiểu gì hoặc cố chấp sở tri sở đắc của mình nên không chấp nhận

- Hạng thứ nhất là những người chỉ nghe những bài giảng trong Pháp Thoại thôi liền buông được những quan niệm sai lầm về lý lẫn sự nên có thể sống tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha một cách dễ dàng. Những người này đã từng trải nghiệm, chiêm nghiệm, thể nghiệm bản chất cuộc sống một cách tự nhiên không qua quan niệm nào nên bây giờ nghe thì họ liền thực chứng và bừng ngộ: "Ồ! Đúng thế!".

- Hạng thứ 2 nghe thấy hợp lý rồi nghe đi nghe lại thì ngày càng thấy đúng với đời sống thực tế nơi chính mình và cuộc sống. Họ tin tưởng chấp nhận, nhưng khi vào sự thì thấy lúng túng, khó khăn, nên còn nghi ngại. Nguyên do là họ vẫn còn lý tưởng quá nên muốn thực hiện được ngay như những gì được giảng. Họ không biết rằng phải trải nghiệm qua bài học thực tế đầy cam go để điều chỉnh nhận thức và hành vi thì mới có thể sống tùy duyên thuận pháp được.

- Hạng thứ 3 nghe giảng nhưng nắm bắt bằng lý trí nên nửa hiểu nửa không, nửa tin nửa ngờ. Hạng người này dù nghe cũng thấy có lý nhưng cho đó chỉ là lý thuyết suông không thể hành được. Vì những người này nắm bắt nghĩa qua lý trí nên chưa vào được lý, họ không phân biệt pháp hành thực tánh với phương pháp chế định nên không thể thấy rằng phương pháp chỉ là những kỹ thuật chế định để đạt được những kinh nghiệm hoặc kết quả cục bộ thôi, chứ không thể thấy pháp, do đó họ không thể tin rằng hành chính là trực tiếp thấy pháp thực tánh như nó là (Vipassanà) và sống thuận pháp tánh ngay nơi thực tại ấy (Dhammànuddhammà patipanno viharati) chứ không phải hành là áp dụng theo phương pháp chế định nào để đạt được điều gì như mình nghĩ là. 

- Hạng thứ 4 hoặc là nghe mà chẳng hiểu gì cả, hoặc là đã có chủ trương, đường lối, mục đích riêng mà họ đề ra để đạt đến nên khi nghe nói giác ngộ chính là trở về sống trọn vẹn, trong sáng và hồn nhiên ngay nơi thực tại thì họ không thể nào chấp nhận được. Không những không chấp nhận mà họ còn cười chế nhạo cái thực tại chân lý hoàn hảo đó và cương quyết chối bỏ nó để đi tìm chân lý lý tưởng mà họ mong cầu. Đó chính là thói quen thả mồi bắt bóng muôn đời của cái ta vô minh ái dục!

Đúng như Lão Tử đã nói: "Người bậc thượng nghe Đạo thì nhiệt tình sống theo, người bậc trung nghe Đạo thì như nhớ như quên, người bậc hạ nghe Đạo thì liền cười lớn, vì họ mà không cười sao gọi là Đạo được!"  (Thượng sĩ văn Đạo cần nhi hành chi, trung sĩ văn Đạo nhược tồn nhược vong, hạ sĩ văn Đạo đại tiếu chi, bất tiếu bất khả dĩ vi Đạo!"

Cũng không ít người có cảm giác như con. Lúc đầu mới nghe thầy giảng thiền người thì nói "sao nghe dễ quá mà hành không được", người lại nói "thiền gì nghe hay nhưng không phương pháp làm sao mà hành", còn người thì than "khó quá, chỉ dành cho người căn cơ cao thôi", vậy mà cũng có người nói ngược lại: "Đó chỉ là pháp cho người sơ cơ, muốn tu bậc cao phải ẩn tu tích cực miên mật mới được"... Nhưng hầu như những người chân thành, cởi mở và giản dị đến tiếp xúc trực tiếp với thầy sẽ thấy như con "không ngờ có thể vào được thiền một cách tự nhiên, đơn giản và nhẹ nhàng đến vậy". Thì hôm giảng ở Huế thầy đã nói rồi: "Không có điều gì trên đời dễ hơn thiền, chỉ tại tâm địa rắc rối của con người đã làm thiền phức tạp ra mà thôi". Bây giờ thì thầy tin rằng con đã thấy ra điều đó. Chúc mừng con!