1) Nếu biết với tâm rỗng lặng trong sáng một cách tự nhiên thì không mệt, nhưng khi khởi lên cái tâm muốn biết thì liền có người biết và đối tượng được biết và mệt sẽ đến ngay.

2) Những cảm giác như vậy cũng bình thường, tuy nhiên chúng có thể phát sinh do điều kiện của cơ thể lúc đó, hoặc do ảo giác tâm lý khi yếu tố tưởng trong định hơi nhiều.

3) Tùy tác ý chú tâm của con lúc đó trên đối tượng. Nếu đối tượng là cái toàn thể thì con cứ để mọi thứ đến đi sinh điệt một cách tự nhiên mà không cần để ý một đối tượng nào, còn nếu đối tượng là một sự kiện nổi bật thu hút sự chú ý của con thì con chỉ thấy sự sinh diệt của pháp đó mà thôi.

4) Không quan trọng là niệm cái gì hay đối tượng nào, nhiều hay ít, cũng không mặc kệ chúng, mà là tâm có chánh niệm tỉnh giác hay không. Tâm có chánh niệm tỉnh giác thì đối tượng nào cũng đều là thực tánh cả có gì mà phải ngại.

1) Khi tâm đã hoàn toàn sáng suốt, định tĩnh, trong lành không còn cái ngã tham sân si thì không còn tham ái hướng đến chỗ để trờ thành mà đức Phật gọi là sinh y, nên không còn sinh tử.

2) Khi chánh niệm tỉnh giác chưa đúng thì tâm còn bị lý trí vọng thức xen vào nên chưa có đủ trí tuệ minh sát để thấy rõ đúng sai thiện ác do đó vẫn còn bị đúng sai thiện ác chi phối. Khi chánh niệm tỉnh giác đúng thì sẽ thấy rõ bản chất thật của đúng sai thiện ác và không bị ý niệm đúng sai thiện ác chi phối nữa.

3) Người mặc kệ đúng sai thiện ác là do bị tâm si chi phối, phóng dật giãi đãi, thất niệm bất giác, nghĩa là người đó hoàn toàn không có tinh tấn chánh niệm tỉnh giác. Tâm thấy rõ thiện ác thì biết rõ điều gì nên làm điều gì không nên làm mà không bị dính mắc không chấp trước khác hẳn với tâm si không thấy rõ thiện ác và buông lung phóng dật theo chúng.

Khi bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh, nếu một người không đủ chánh niệm tỉnh giác để tự tri, tự giác, tự chủ thì thân tâm dễ bị tán loạn hoặc căng thẳng bất an. Hiệu ứng này tác động từ từ nên khó nhận ra, cho đến khi xuất hiện một vài triệu chứng mất tự chủ hoặc đã bị ảnh hưởng bởi những trường năng lượng bên ngoài thì sự xáo trộn đã đến thời kỳ báo động. Giấc chiêm bao là một trong những triệu chứng đó. Đây không phải là một sự linh cảm của tánh biết khi tâm rỗng lặng trong sáng, vì như thế thì đã không có sợ hãi, mà là hiện tượng "đài" yếu nên bị nhiễu sóng mà nhận thông tin của "đài" khác. 

Sự cảm ứng với những "trường năng lượng âm" này thường là do thần kinh bất ổn hay suy nhược bởi nguyên nhân căng thẳng trong công việc hoặc trong những bức xúc lâu dài về bản thân, gia đình hay quan hệ xã hội tích lũy mỗi lúc một ít mà không tự tri và tự chủ được. Đây là tình trạng chung của con người trong xã hội văn minh hiện đại. Kiến thức ngày nay phần lớn có tính kỹ thuật để ứng phó trong công việc kiếm sống hơn là tính nhân văn trong giáo dục đạo đức xử thế hoặc tính lương tâm trong nhận thức về ý nghĩa đích thực của cuộc sống.

Do đó ngọn lửa tâm linh trong nội lực tự sinh mỗi ngày một tàn lụn! Tinh thần bị chi phối bởi quá nhiều điều kiện vật chất, quan hệ xã hội, môi trường ô nhiễm và nhiều mối đe dọa khác... làm sao không bất an căng thẳng và xáo trộn được. Vậy cách tốt nhất là phải quay lại tự biết mình trong mọi hoạt động bên trong cũng như cách đối nhân xử thế bên ngoài. Hãy sống trọn vẹn tỉnh thức với chính mình và hoàn cảnh xung quanh, để mọi việc đến đi phải hoàn toàn minh bạch thì mới mong thoát khỏi tình trạng xáo trộn bất minh này. Và đó chính là yếu tính của thiền.

Trong thực tánh chân đế

Không nói ngộ nói mê

Nhưng để cứu người mê.

Phật chỉ đường giác ngộ.

Do đó trong rốt ráo thì không có gì để nói, nhưng đã nói thì thầy sẽ nói là: 

Khi không còn cái ta tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác thì tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác tự trở về thực tại. Khi không còn cái ta sáng suốt, định tĩnh, trong lành thì sáng suốt, định tĩnh, trong lành liền trở về tánh biết. Ở đó không có mê nên cũng không cần ngộ.

Cũng không phải là vị ấy đã thực hành lâu mà là thực hành đúng. Nhưng trước hết con phải chịu khó nghiên cứu lại cho kỹ để hiểu đúng rồi mới hành đúng như vị ấy. Nếu thực hành lâu mà không đúng thì lại càng khó sáng suốt, định tĩnh, trong lành được.

Vậy con cứ xem lại các câu Hỏi Đáp trước đây, đọc những bức Thư Thầy Trò và đọc thêm các cuốn sách thầy viết trong mục Thư Viện, đồng thời con vào Pháp Thoại nghe thầy giảng để thấm nhuần từ từ rồi tự nhiên con sẽ sống sáng suốt, định tĩnh, trong lành không khó khăn gì. Khi nào có kết quả nhớ cho thầy biết.

Điều này rất rõ. Cố gắng "hiện hữu đầy ý thức" mà nhiều người cho là tỉnh thức miên mật chỉ là nỗ lực duy trì bản ngã. Trong khi vắng bặt bản ngã thì lập tức sáng suốt, định tĩnh, trong lành hiện hữu, nghĩa là tâm rỗng lặng trong sáng, viên mãn định tuệ. Như vậy tỉnh thức không phải là ý thức của cái ta. Cho dù ý thức có vô ngã đi nữa thì vẫn chỉ là một phần nhỏ ứng ra từ sự tỉnh thức (sáng suốt, định tĩnh, trong lành) của tánh biết tự nhiên. Con cảm nhận như vậy hoàn toàn chính xác. Chúc mừng con.  

Do con hiểu chữ niệm theo nghĩa "ghi nhận hoặc chú ý đến đối tượng". Rất nhiều người hiểu lầm cụm từ tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác này như là sự cố gắng ghi nhận đối tượng của cái ta muốn biết và muốn đạt được. Nhưng chính khi buông cái ta muốn biết muốn đạt xuống thì tánh biết mới thể hiện chức năng tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác một cách hoàn toàn tự nhiên, trong sáng. 

Khi con để ý ghi nhận đối tượng thì liền phân ra người ghi nhận và đối tượng được ghi nhận, vì vậy người ghi nhận luôn muốn nắm giữ đối tượng được ghi nhận. Đó không phải là thấy biết của tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác. Khi con không chạy theo cái ta vọng động muốn biết muốn được thì mới là tinh tấn, ngay khi đó tâm con liền trở về trọn vẹn với thực tại thân tâm. đó chính là chánh niệm. Khi tâm không ảo tưởng, không thất niệm tức không có gì che lấp thì thấy biết rất trong sáng tự nhiên, đó mới là tỉnh giác. Như vậy, để cho chánh niệm tỉnh giác có thể tự ứng một cách trong sáng thì phải buông cái ta muốn biết muốn được đi mới thấy thực tánh pháp. Nói cách khác, không thất niệm thì tâm tự chánh niệm, và khi chánh niệm thì thực tại tự hiển bày, chứ không phải cái ta cố gắng niệm một đối tượng nào.

Vì vậy, con đừng bận tâm đến đối tượng nào phải chú niệm, vì đó là tính toán của cái ta lý trí rồi. Bình thường con chỉ cần sáng suốt, định tĩnh, trong lành thôi còn đối tượng tự đến tự đi. Khi tâm con rỗng lặng trong sáng thì việc rửa bát, cảm giác mỏi tay, tâm phản ứng bực bội v.v... con đều thấy biết mà chẳng cần bận tâm chú ý vào đối tượng nào cả. Rồi một cái bát trượt khỏi tay thì lập tức phản ứng tự nhiên là tâm con hoàn toàn chú ý vào cái bát đang rơi, và con nhanh tay chụp lấy cái bát đang rơi, nhưng không kịp... cái bát vỡ toang. Đó chính là đối tượng nổi bật. Khi đó có thể con sợ hết hồn hoặc là con giác ngộ ra thực tánh pháp. Điều này hoàn toàn không phải do cái ta lý trí tính toán, mà là hoạt động tự nhiên của tánh biết. Sợ hãi vì có cái ta lý trí xen vào, giác ngộ vì tâm hoàn toàn rỗng lặng trong sáng và vô ngã.  

Có 2 loại tỉnh thức: Tỉnh thức do cố gắng của cái ta và tỉnh thức khi vắng bặt cái ta. Tỉnh thức của bản ngã là sự cố gắng duy trì ý thức miên mật trên các đối tượng, đó là sai lầm lớn của những hành giả có chủ ý dụng công để đạt được một trạng thái miên mật lý tưởng trong hành trì. Ngược lại, khi vắng bặt cái ta có chủ ý dụng công thì tánh biết liền tự tỉnh thức một cách tự nhiên, không cần duy trì miên mật bởi vì trong tỉnh thức vô ngã này không có ý niệm thời gian.

Khi con thấy mình có tỉnh thức và có mất ngủ tức con đã rơi vào ý niệm thời gian cùng với cái ta phản ứng theo chiều hướng vừa ý hay không vừa ý, nghĩa là đã để cho tham và ưu xen vào. Nhưng trong thái độ chánh niệm tỉnh giác thực sự vô ngã thì không có tham ưu xen vào dù khi nhìn thấy trạng thái tham ưu. Con có thấy rõ sự khác biệt giữa thái độ tỉnh thức trên thực tại và trạng thái của thực tại không? Khi thái độ tỉnh thức là vô ngã thì trạng thái thực tại đều rỗng lặng trong sáng tức không có ý niệm năng sở, ngã pháp. Nhưng khi thái độ tỉnh thức là hữu ngã thì trạng thái thực tại trở thành đối tượng sở tri, và dễ dàng biến thành sở hữu và sở đắc, do đó phát sinh ý niệm năng - sở, ngã - pháp.

Trong Thất Giác Chi, khi con Phấn Khởi trong Trạch Pháp hay Tinh Tấn quá mức cần thiết, thiếu tự nhiên, thì sinh ra trạng thái hưng phấn, trạo cử, dao động, đó là lý do vì sao con bị mất ngủ. Vậy con chỉ cần điều chỉnh bằng thái độ Khinh Thư, Buông Xả thì tâm sẽ Ổn Định được trạng thái hưng phấn nên sẽ quân bình trở lại và hết mất ngủ thôi.