Nếu về mặt tâm lý con không tìm ra được lý do vì sao tâm giận dữ khởi lên, thì đó là do thân bệnh, hoặc do môi trường. Trước hết con nên đi khám bệnh để bác sĩ Đông y hoặc Tây y tư vấn thế nào. Nếu do tim hay do thần kinh suy nhược thì chỉ cần uống đúng thuốc là được. Nếu thân bệnh cũng không thì có thể do môi trường. Nên xem lại chỗ ngủ có bố trí hợp lý hay không. Tránh chỗ có môi trường không thông khí hoặc có luồng khí đi qua quá mạnh, tránh những vật có từ trường quá mạnh chiếu thẳng vào chỗ ngủ.

Đồng thời để hỗ trợ cho việc uống thuốc có hiệu quả con nên thử những cách sau đây mỗi khi tình trạng đó xảy ra: 1) Chánh niệm, tỉnh giác lắng nghe lại tình trạng thân, tâm hoặc cảm giác lúc đó. 2) Hít vào thật sâu rồi thở (thổi) ra bằng miệng thật nhẹ và dài vài ba lần để ổn định tim mạch sau đó theo dõi động tác thở bình thường cho đến khi đi vào giấc ngủ. 3) Niệm Phật. 4) Đếm số từ 1, 2, 3... cho đến khi ngủ. 5) Rải tâm từ cho chính mình bằng cách hướng tâm đến trạng thái mát mẻ, lắng dịu, êm đềm, thoải mái... đang bao trùm khắp cả thân tâm. Những cách này giúp ổn định cả thân lẫn tâm. Chúc con thành công.

Đây là chỗ hiểu lầm về lý nhưng trên sự thì không có gì khác. Đạo hữu có thể đọc thêm cuốn Thiền Phật Giáo: Nguyên Thủy và Phát Triển trong mục Thư Viện, nhất là chương đối chiếu thiền Vipassanà với thiền Tông Đông Độ. Hai loại thiền này bên ngoài có vẻ như rất khác nhau nhưng nội dung thì hoàn toàn giống nhau. Chỉ khác ở chỗ Thiền Tông cốt giúp hành giả ngộ lý làm gốc, còn Thiền Vipassanà lấy chứng sự làm nền. Khi diễn đạt theo sự thì phải nói tiến trình thực chứng nên có vẻ như theo trình tự tu chứng. Khi diễn đạt về lý thì có thể thấy ngay lập tức. Do đó các vị thiền sư Đông Độ cũng nói: "Lý đốn ngộ, sự tiệm tu".

1100 năm trước Thiền Tông, chữ Pháp trong Thiền Nguyên Thủy đã có nghĩa là thực tại hiện tiền (Dhammo) có thể thấy ngay (sandtthiko), không qua thời gian (Akàliko), quay lại là thấy (Ehipassiko), ngay trên chính nó (Opanayiko) mỗi người có thể tự chứng (Paccattam veditabo vinnùhi). Vậy điều Thiền Tông thấy sau này đâu có khác gì thiền Nguyên Thủy?. Lý và sự tuy diễn đạt khác nhau nhưng cùng nói về một sự thật duy nhất. Ví dụ, nói "ăn thì no" và nói: "nhai, nuốt, tiêu hóa, thành nhũ trấp, thành máu v.v..." thì tuy khác nhau nhưng cũng chỉ diễn đạt cùng một thực kiện, đâu có gì sai khác? Khi lý và sự chưa dung thông thì thấy đó là hai, khi sự lý viên dung thì pháp là bất dị.

Con tu theo Bắc Tông hẳn biết nơi con pháp vốn đã tự đầy đủ nên Tổ Huệ Năng sau khi ngộ đã nói: "Hà kỳ tự tánh bổn tự cụ túc", Kinh Bát-Nhã cũng nói: "Bất sanh bất diệt, bất cấu bất tịnh, bất tăng bất giảm", chỉ tại con mong cầu mà thấy thiếu thôi. Cốt lõi của Phật Pháp là Không, Vô Tướng, Vô Nguyện nghĩa là vô vi vô tác nên Tổ Huệ Năng nói: "Tâm bình hà lao trì giới, hạnh trực hà dụng tham thiền". và "Trụ tâm quán tịnh là bệnh chứ không phải thiền". Con cũng đã biết như vậy là "lấy đá đè cỏ", "mài gạch thành gương", vậy tại sao con phải ngồi thiền để mong cầu một trạng thái an lạc nào? Không phải mọi trạng thái đều "vô thường tấn tốc" sao, vậy con mong đạt được trạng thái gì?

Thiền Minh Sát Tuệ Nguyên Thủy lại càng rõ hơn nữa. Cứ ngay nơi thân tâm con mà chánh niệm tỉnh giác, đừng chạy theo ý đồ của bản ngã, chỉ sống tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha là con đã xứng đáng thọ dụng của đàn-na tín thí rồi sao con lại hổ thẹn hay mặc cảm gì nữa. Một hôm có người hỏi đức Phật rằng nếu chỉ chánh niệm tỉnh giác thôi thì ít quá. Phật dạy chớ có nói vậy, chánh niệm tỉnh giác là đã làm rất nhiều. Con ngồi thiền một ngày nhiều lắm được bảy tám tiếng đồng hồ, mà chỉ ngồi lo cho sự an ổn của mình, còn nếu con hàng ngày vừa phục vụ đạo pháp, tha nhân vừa chánh niệm tỉnh giác, thì trừ giờ ngủ, con luôn phát huy phước tuệ đầy đủ như vậy không phải là nhiều hơn chỉ lo giải thoát cho mình sao?

Thôi được, nếu con muốn ngồi thiền cũng được, nhưng khi ngồi hãy buông hết mọi ý đồ của bản ngã đi và để cho thân tâm được nghỉ ngơi vô sự. Khi tâm nghỉ ngơi vô sự thì tánh biết sẽ tự chiếu soi trong chánh niệm tỉnh giác một cách tự nhiên. Lúc đó chỉ thấy pháp đến đi như thế nào thì biết như vậy, không thêm bớt, không phản ứng, không cố nắm giữ hay loại bỏ gì cả. Đó chính lá thiền Minh Sát Tuệ chứ không phải đem bản ngã ra nỗ lực tìm kiếm điều gì. Hãy nhớ thiền Minh Sát là thấy ra sự thật chứ không phải đạt được điều gì.

Đúng vậy, đó là một ví dụ điển hình biểu hiện rõ nét bản chất không thật của cái ta tham ái không dừng nghỉ trong đời sống thế gian. Nhận thức được điều này là một sự bùng vỡ khá ngoạn mục. Không cần diệt cái ta ấy bởi vì nó đâu có thực mà diệt, chỉ cần thấy ra mọi hành trình của nó thì nó không còn chướng ngại hay che lấp gì được nữa.

Giống như khi xem một cuốn phim, chúng ta thấy được diễn biến và ý nghĩa của cuốn phim nhờ chúng ta biết không có mình trong phim nên không khổ vui theo những nhân vật trong đó. Nếu chúng ta tự đồng hóa mình với nhân vật trong phim thì cũng sẽ vui buồn theo họ. Ngã và vô ngã cũng vậy, nếu thấy pháp là ngã thì sẽ trầm luân theo pháp, nếu thấy pháp là pháp thì còn ai để trầm luân khổ não nữa đâu? Giác ngộ ra thì pháp cũng không huống chi là ngã!

1) Namo Tassa Bhagavato, Arahato, Sammà Sambuddhassa: Con xin thành kính đảnh lễ Đức Thế Tôn, bậc Ứng Cúng, Chánh Biến Tri.

2) Idam no nàtinam hotu, sukhità hontu nàtayo: Xin hồi hướng công đức này đến tất cả thân bằng quyến thuộc (bao gồm tất cả chúng sanh), nguyện cho các vị ấy đều được sự an lạc.

Nếu chuyên tâm niệm Phật thôi thì tâm sẽ không thất niệm, tạp niệm và vọng niệm, cho nên ngay khi tâm nhất niệm tánh biết sẽ thấy thân thọ tâm pháp như thực (vì không bị che lấp bởi thất niệm, tạp niệm và vọng niệm). Và khi đã thấy thực tại thân tâm đúng với bản chất thật thì đó chính là thiền vipassanà.

Già thì thấy già, bệnh thì thấy bệnh... không để vọng niệm hoặc tham sân xen vào thì vẫn thấy thực tánh. Nếu già mà không tham sống sợ chết thì còn tốt hơn trẻ mà bị chi phối bởi tham ái, ngã mạn và tà kiến

Pháp là bản chất của thực tại. Người biết quan sát thực tại thấy đâu là bản chất thật đâu là ảo tưởng của cái ta, do đó không buông lung phóng dật theo cái ta ảo tưởng, đồng thời sống theo sự thật. Đó mới thật sự là người sống thuận pháp. Kinh điển là ngón tay chỉ mặt trăng, nếu thấy mặt trăng thì không cần ngón tay nữa. Vì vậy, có vị Tỳ Kheo học một bài kệ 3 tháng không thuộc, khi thấy bản chất thật của một cái khăn tay đã đắc quả vị A-la-hán có tuệ vô ngại.

Từ hành theo pháp thường bị hiểu lầm là áp dụng kinh điển để làm theo. Thực ra, nếu người chưa thấy pháp (sự thật) phải nhờ kinh điển (lý) để thấy pháp (sự), nhưng khi đã thấy pháp (sự) rồi thì sống thuận theo sự thật, chứ không phải áp dụng kinh điển. Vì vậy, nói sống thuận pháp (dhammànudammà patipanno viharati) đúng hơn là hành theo pháp.