Tốt lắm, thầy rất hoan hỷ. Con đừng mặc cảm sai lầm, có sai con mới thấy ra đúng. Điều quan trọng là con đang thấy ra chính mình, chỉ có như vậy con mới điều chỉnh được nhận thức và hành vi ứng xử tùy duyên thuận pháp trong cuộc sống. Thực ra hôm giỗ ba con, trong bài giảng chính là thầy muốn nhắc nhở để con thấy ra vấn đề của mình. Khổ đau hay hạnh phúc đều xuất phát từ thái độ nhận thức và hành vi của con. Chính thái độ nhận thức và ứng xử sai lầm làm khổ mình và làm khổ người khác. Khi thấy ra điều đó con không còn cho rằng nguyên nhân đau khổ đến từ bên ngoài mà giờ đây con đã hiểu rõ nó đến từ thái độ bên trong của chính con. Đây là nhận thức cơ bản nhất để con bắt đầu có thái độ cởi mở, thương yêu và thông cảm với mọi người và rồi mọi người cũng thương yêu thông cảm và cởi mở với con.

Hôm đó thấy con gầy đi, có vẻ như đầy muộn phiền, bất an và căng thẳng, lại thấy mẹ con cũng lo lắng không yên nên khi lên làm lễ thầy đã giảng để chủ yếu giúp con và mẹ con thông suốt được nghệ thuật sống vô ngã vị tha. Lão Tử nói: "Ngoại kỳ thân nhi thân tồn, hậu kỳ thân nhi thân tiên". Bỏ mình ra ngoài thì mình lại còn, để mình ra sau thì mình được trước. Chúa Jesus cũng nói: "Kẻ nào chịu đứng sau rốt trên thế gian này thì sẽ được ưu tiên trên nước thiên đàng" Còn Phật thì triệt để dạy chúng ta hãy sống lợi lạc quần sinh vô ngã vị tha thì sẽ không còn khổ đau phiền muộn nữa. Hãy tích cực lên con, một tâm hồn trong sáng đầy tình yêu thương chính là nguồn hạnh phúc bất tận. Chúc con ngập tràn ân sủng của pháp. 

Có thể do con hiểu Phật Pháp qua lý trí suy luận nên cái khổ mà con nói mang tính tâm lý, ảo tưởng, ảo giác hơn là cảm giác thực. Nếu con thực sự thấy vô thường, khổ, vô ngã thì tham ưu đoạn giảm, mà tham ưu đoạn giảm thì bớt chấp thủ, bớt dính mắc, bớt bị ràng buộc, như vậy lẽ ra con sẽ thấy tâm hồn nhẹ nhàng, thanh thản, tự do và an lạc mới đúng. Sao lại có thể rơi vào buồn khổ, chán chường, buông xuôi, kiệt quệ? Phải chăng con bị ám ảnh bởi ý tưởng vô thường, khổ, vô ngã hơn là thực sự chứng nghiệm những bản chất thật của nó? Như vậy chẳng lẽ con đã rơi vào tâm si hay vô ký?

Con nói: Một ngày bây giờ với con thì gần như chỉ là "À, đến lúc ăn rồi"; "À, đến lúc giải trí rồi"; "À, đến lúc nghiên cứu về Phật Pháp rồi"; "À, lại một ngày mới rồi"... Đây chỉ là những ý niệm, tư tưởng, quan niệm... hình thành từ sự hiểu biết Phật Pháp qua tưởng tri và thức tri, chứ không phải thực thấy qua trí tuệ (paññāya passati) trong chánh niệm tỉnh giác. Từ nibbindati thường được định nghĩa là nhàm chán, nhưng thực ra nó ám chỉ thái độ không còn ham thích trong dục lạc chứ không phải là trạng thái chán chường của một tâm sân. Nibbindati thường đi chung với virajjati (thoát khỏi mê đắm) và vimuccati (giải thoát ràng buộc), mà giải thoát tham đắm ràng buộc thì sẽ không còn cái khổ tâm lý từ ảo giác của cái ta lý trí nữa.

Không phải là ăn với ý tưởng "À, đến lúc ăn rồi" mà là khi ăn con cần chánh niệm tỉnh giác biết rõ động tác đang ăn một cách minh bạch, không để ý niệm, tư tưởng hay quan niệm của cái ta ảo tưởng xen vào. Con cần phải sống nhiệt tình với tâm vô ngã vị tha, không nên sống thụ động tiêu cực, mà nên sống thiết thực đem lại lợi lạc cho mình và người, thì từ đó con mới có thể chứng nghiệm bài học giác ngộ giải thoát.

Đức Phật đã đắc quả Chánh Đẳng Giác nên tâm không còn bị ràng buộc hay lo sợ sinh già bệnh chết nữa, nhưng cái thân là do duyên sinh nên có hợp có tan, có già, có chết. Nhập diệt là thân hoại mạng chung, còn tâm Phật thì không sinh không diệt, không đi không đến... mà chỉ diệt cái thân ngũ uẩn và vì không còn bản ngã vô minh ái dục nên cũng không còn luân hồi sinh tử. Đức Phật đã nhập diệt nên không còn thuyết pháp theo cách thuyết bằng ngôn từ mà bằng cách biểu hiện chân lý trong thực tánh của pháp tự nhiên, qua đó nếu con biết lắng nghe quan sát thì vẫn chứng ngộ được như chính Phật thuyết bằng ngôn từ vậy. Những vị nghe đức Phật thuyết pháp bằng ngôn từ mà giác ngộ gọi là Thanh Văn Giác, những vị "nghe" đức Phật "thuyết" bằng biểu hiện chân lý qua thực tánh pháp gọi là Duyên Giác.

Điều này thầy chỉ nói đại khái để tạm thời lý trí con không suy đoán lung tung nữa thôi, còn muốn thấy rõ sự thật thì chính con phải tự mình lắng nghe quan sát để thực chứng sự thật mới không còn phân vân nghi hoặc nữa. Con nên nghiên cứu Phật Pháp trong hướng thấy ra chân lý để không còn bị cái ta lý trí vọng thức dẫn đến phiền não khổ đau, chứ không nên tìm hiểu những điều chỉ thuần thỏa mãn sự tò mò của lý trí vọng thức.

Đó chính là công việc khám phá vô cùng lý thú cho sự giác ngộ giải thoát của con sao con lại đi hỏi thầy? Thầy chỉ giúp nêu rõ ra nguyên lý về ngã và pháp để con thấy mà tự giác ngộ thôi chứ thầy đâu có giác ngộ dùm con được. Chính con phải tự mình thấy ra ý muốn trở thành bác sĩ hay giáo sư của con là do tham vọng của cái ta ảo tưởng hay đó là tùy duyên thuận pháp theo nhu cầu thiết yếu của đời sống. Nếu con muốn thì con cứ làm, nhưng điều quan trọng là qua đó con có thấy được đâu là ngã, đâu là pháp, đâu là đúng, đâu là sai... để con tự biết điều chỉnh nhận thức và hành vi cho đúng tốt, cho thuận pháp thì mới không còn bị sai sử bởi cái ta ảo tưởng nữa. Thầy nhắc lại một lần nữa là không phải dẹp bỏ cái ta, vì nó đâu có thật mà phải dẹp, nó chỉ là ảo tưởng, do vậy con chỉ cần thấy ra nó thì nó tự biến mất thôi. Có điều chắc chắn là khi còn bị cái ta ảo tưởng chi phối thì vẫn còn phiền não khổ đau, dù con có trở thành bác sĩ hay giáo sư đi nữa.

Khi con trải nghiệm thực tánh thì đừng hình thành kinh nghiệm về nó. Kinh nghiệm là nắm bắt thực tánh bằng kết luận, bằng ý tưởng. Đó là tiến trình khái niệm hóa của lý trí vọng thức. Bản thân thực tánh vượt ngoài khái niệm, do đó khi đã bị khái niệm hóa thì nó không còn là thực tánh mà chỉ là hình ảnh quá nhỏ nhoi về nó. Giống như con chụp tấm hình một dòng sông, trong tấm hình dòng sông đã dừng lại còn dòng sông kia thì vẫn tiếp tục trôi chảy không ngừng. 

Vấn đề không phải ở chỗ con có thấy lại thực tánh hay không, bởi thực tánh luôn mới mẻ không ngừng, khi con muốn nắm bắt nó thì "ý muốn biết, muốn được" đã che mờ thấy biết của con, và thực tánh đã qua mất rồi. Khi thấy biết có ý đồ thì thực tánh không bao giờ xuất hiện, dù muôn đời nó vẫn là như vậy chẳng mất mát đi đâu cả. Vậy vấn đề không phải là thấy lại được thực tánh con đã thấy, mà là tâm thấy biết có rỗng lặng, vô tâm và trong sáng không. Khi con không thấy thực tánh tức con đang thấy qua khái niệm của bản ngã. Đó không phải là cơ hội để con thấy ra bản chất của cái ta ảo tưởng hay sao? Thấy hành trình tham sân si hay vô minh ái dục của bản ngã cũng là thấy thực tánh. Con phải khám phá cả hai: thực tánh của pháp tự nhiên và thực tánh của cái ta ảo tưởng. Khi bản chất của cái ta ảo tưởng đã bị phơi bày thì đồng thời thực tánh của pháp chân đế cũng xuất hiện. 

Lần con thấy trước đây chỉ là nhờ cái ta bỗng nhiên vắng mặt, nên chỉ thấy thực tánh pháp tự nhiên mà không thấy hành trình của cái ta ảo tưởng vẫn còn đó trong vô thức chưa khởi lên. Nay khi nó đang hiện khởi và xen vào sự thấy biết của con thì con không khám phá nó mà lại muốn thấy thực tánh thôi, sai lầm của con chính là ở chỗ đó. Trong kinh Tứ Niệm Xứ đức Phật dạy thấy thân, thọ, tâm, pháp như nó đang là, bao gồm cả tham, sân, si, khổ, lạc, xả... chính là thấy thực tánh, chứ không phải mong đừng có thực trạng đó để thấy thực tánh của pháp nào khác. Cái gì con thấy nó như nó đang là, chứ không phải con nghĩ là, chính là thấy thực tánh.

Vậy: 1) Con cố gắng buông tức là buông mà không xả, nên trong buông còn ý chí buông của cái ta. Hãy để tự nhiên thì tánh biết tự thấy pháp mà không cần cố gắng gì cả. Vì thấy với tâm rỗng lặng trong sáng tức là buông chứ không có ai buông và cái gì để buông cả. 2) Nếu con biết bị rơi vào tâm si thì đâu còn si nữa. Phật dạy, "nội tâm có si biết là nội tâm có si" tức là đang chánh niệm tỉnh giác, nghĩa là tánh biết vẫn sáng suốt, định tĩnh, trong lành. Khi con không biết bằng lý trí của thức tri, tưởng tri thì con lầm tưởng đó là tâm si. Nhưng không biết không hẳn là tâm si, chính cái biết bị chi phối bởi trạo cử và nghi hoặc mới gọi là tâm si. Còn biết (tuệ tri) mà không biết (tức không bị tưởng tri và thức tri che lấp) mới thực sự là biết thực tánh.

1) Sư không muốn bình phẩm về các vị thiền sư khác. Mỗi vị có một cách riêng tùy theo nhận thức và kinh nghiệm của mình về thiền. Tuy lý thuyết và phương pháp của họ không giống nhau nhưng vẫn phù hợp với căn duyên của một số người nào đó. Mỗi người có quyền tự do chọn lựa pháp thiền của vị nào phù hợp với mình, sao có thể thấy ra sự thật là được.

2) Bệnh thiền gồm những trạng thái tẩu hỏa nhập ma sau đây: Nhức đầu do căng thẳng, Suy nhược thần kinh, Hoang tưởng, Nói lý sự nhảm nhí, Tâm thần phân liệt, Bị điển nhập v.v... Phần lớn bệnh thiền do: 1) Hiểu sai. 2) Hành sai. 3) Quá thiên về lý hay sự nên sự lý không dung thông. 4) Quá mong cầu sở đắc. 5) Tinh tấn quá sức. 6) Ý chí quá mạnh. 7) Miên mật không cần thiết. 8) Quá thông minh hoặc si mê nên bị kiến thức xen vào. 9) Thiếu vô tâm (tự nhiên). 10) Tưởng trạng thái hỷ lạc là mục đích. 11) Lệ thuộc vào phương pháp. 12) Rơi vào quan niệm có tu có chứng. 13) Rơi vào quan niệm không tu không chứng. 14) Lấy bản ngã để tu chứng chứ không tùy duyên thuận pháp. 15) Tu vì ích kỷ cá nhân không vô ngã vị tha, vân vân và vân vân...

3) Ngay nơi thực tại thân-thọ-tâm-pháp mà thấy như thực, nghe như thực,... biết như thực, không để ý niệm bản ngã xen vào khiến tham sân si khởi lên, không lệ thuộc vào bất cứ phương pháp chế định nào, không nương tựa, không chấp trước điều gì nơi thực tại đó... Như vậy chính là đang hành thiền Minh Sát Tuệ.

1) Ma bên ngoài gọi là Thiên ma, Tử ma; ma bên trong gọi là Ngũ uẩn ma, Phiền não ma, Pháp hành ma. Cảm thắng ma có nghĩa là cảm hóa được các loại ma trên.

2) Không dính mắc vào gia đình, của cải, vợ con, thân thể, mạng sống... cũng gọi là bố thí.

3) Bát Chánh Đạo gồm Chánh kiến, Chánh tư duy thuộc Tuệ; Chánh ngữ, Chánh nghiệp, Chánh mạng thuộc Giới; Chánh tinh tấn, Chánh niệm, Chánh định thuộc Định. Vậy khi tu Giới Định Tuệ chính là hoàn thiện Bát Chánh Đạo. Trong Siêu thế tâm, Bát Thánh Đạo mới tròn đủ.

Đúng ra thầy chỉ hướng dẫn pháp hành thôi chứ không giải đáp thắc mắc về giáo lý, những điểm về giáo lý con nên hỏi các vị giáo thọ thì đúng hơn.