1) Trình độ giác ngộ không liên hệ đến IQ. Một người giác ngộ có thể có chỉ số thông minh cao, nhưng một người có IQ cao thì không chắc gì giác ngộ được. Người có IQ cao có thể rất khôn ngoan tinh xảo, hoạt động lý tính tuyệt vời nhưng đồng thời bản ngã tham sân si cũng có thể cao theo, như vậy làm sao có trí tuệ giải thoát được. Trí tuệ đối nghịch với lý trí, nên nếu lý trí không có trí tuệ soi sáng sẽ chính là gốc của vô minh. Trí tuệ được định nghĩa như Lão Tử là: “Trí giả nhược ngu”  vì nó phải hồn nhiên, chất phác, không so lường, không dục vọng (kiến tố, bảo phác, thiểu tư, quả dục). Giác ngộ giải thoát trong đạo Phật là không còn bản ngã vô minh ái dục, chứ không phải là sở học cao. Một vi Tăng 4 tháng không học thuộc một câu kệ mà vẫn đắc quả A-la-hán. Tổ Huệ Năng mù chữ vẫn ngộ. Nên Lão Tử nói “Vi học nhật ích, vi đạo nhật tổn”. Học lý trí thì ngày càng tăng, học đạo thì ngày càng giảm. Đó là hai thái độ đối nghịch đối với cái ta ảo tưởng vậy.
2) Hướng nội không hẳn là tốt hơn hướng ngoại. Quan trọng vẫn là thái độ tâm. Khi cần hướng nội thì hướng nội, khi cần hướng ngoại thì hướng ngoại, đôi lúc phải hướng cả hai hoặc chẳng cần hướng vào đâu cả. Người hướng nội dễ sinh thụ động, trầm trệ, nếu nặng sẽ trở thành trầm cảm, thu rút, cô lập. Người hướng ngoại dễ sinh dao động, trạo cử, nếu nặng thì bị rơi vào phấn khích, căng thẳng, bất an. Người chánh niệm tỉnh giác hay định tĩnh sáng suốt sẽ tự biết điều hòa không để thiên lệch trong ngoài.

1) Thận trọng, chú tâm, quan sát  chính là cách nói khác của tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác, được gọi là tùy dụng giới định tuệ vì đó là những yếu tố sẵn có, khi động dụng thì sẽ ứng ra một cách tự nhiên. Những yếu tố này chủ yếu giúp chúng ta không bỏ quên thực tại, không đắm chìm vào quá khứ, tương lai, cũng không dính mắc trong hiện tại. Vì vậy không cần thiết phải chú ý quá nhiều vào những động tác chi tiết như "nhấc lên, bước tới, đặt xuống, ấn bàn chân".... Thực tánh của thân sẽ tự xuất hiện khi chánh niệm tỉnh giác đúng chứ không cần phải thấy chi tiết của đối tượng.

2) Đó vẫn là do chú ý quá kỹ vào đối tượng, nên chánh niệm tỉnh giác trở thành cục bộ, thấy bên trong thì mất bên ngoài, thấy mình thì quên người. Chánh niệm tỉnh giác không phải là chú ý mà là cái thấy định tĩnh sáng suốt một cách toàn diện. Khi cần nhìn vào trong thì sẽ thấy bên trong, khi cần nhìn ra ngoài thì thấy bên ngoài, khi cần thấy cả hai thì thấy cả hai, không trở ngại gì cả. Nhớ rằng, thận trọng, chú tâm, quan sát hay tinh tấn chánh niệm tỉnh giác không phải là công cụ của bản ngã để đạt được điều gì, mà là cái dụng của tánh biết rỗng lặng, trong sáng. Vậy hãy để cho tâm được rỗng lặng trong sáng, đừng xen bản ngã vào, thì nó tự biết tùy duyên thuận pháp.

3) Vấn đề không phải là chuẩn bị hay không chuẩn bị, mà là có sáng suốt, định tĩnh, trong lành hay không. Nếu chuẩn bị trước nhưng khi chủ trì buổi họp lại thiếu sáng suốt định tĩnh trong lành thì còn tệ hơn không chuẩn bị. Tuy nhiên, phải phân biệt hai loại chuẩn bị: Chuẩn bị có tính tổ chức như ấn định thời gian, địa điểm, số lượng đại biểu, kinh phí, chương trình nghị sự v.v... thì đương nhiên phài chuẩn bị. Còn loại chuẩn bị có tính tâm lý thì tùy thuộc vào khả năng nhận thức và thiện chí của mỗi người. Nếu người đủ tự tin và trầm tĩnh sáng suốt, đủ đức thận trọng, chú tâm, quan sát thì sẽ tùy duyên mà ứng chứ không cần chuẩn bị gì cả. Nếu chưa đủ tự tin thì cứ chuẩn bị nhưng không chắc những gì xảy ra sẽ giống như mình dự liệu.

Cám ơn con đã chia sẻ với trang Web. Thầy cũng rất vui khi con học hỏi thêm được điều gì đó bổ ích cho sự nhận thức đúng về bản thân và cuộc sống. Thầy luôn sẵn sàng trả lời những câu hỏi của con nên con cứ hỏi tự nhiên. Tuy vậy con nên đặt những câu hỏi thiết thực liên quan đến pháp hành hoặc những vấn đề cốt lõi trong Phật Pháp. Thầy sẽ không trả lời những câu hỏi chỉ nhằm thỏa mãn kiến thức, không thiết thực, không hữu ích cho sự tu tập. Chào con.

1) Luân hồi sinh tử có hai nghĩa: Một là sự tái sinh từ kiếp này qua kiếp khác theo định luật nhân quả của nghiệp. Hai là sự sinh diệt của những tiến trình tâm-sinh-vật lý kế tục không dứt trong sự tương giao căn - cảnh - thức diễn ra trong đời sống hàng ngày đối với những người chưa giác ngộ giải thoát hoàn toàn. Tiến trình này trong một giây có thể diễn đi diễn lại hàng triệu lần nên gọi là luân hồi sinh tử. Nếu đó là tiến trình tạo nghiệp thì đúng là nhân tái sinh trong những kiếp sau.

2) Một người hành đúng thiền Vipassanà thì nếu chưa hoàn toàn thoát ly sinh tử, trong kiếp sau họ đương nhiên sẽ có cơ hội hành thiền Vipassanà trở lại. Nhưng nếu hành không đúng thì kiếp sau họ sẽ hành một pháp thiền mà nội dung giống như họ đã hành sai trong kiếp này. Ví dụ, mặc dù họ nói là hành thiền tuệ, nhưng thực chất lại đang hành thiền định thì kiếp sau họ sẽ có duyên với một pháp thiền định nào đó tương ứng với trình độ tâm của họ, vì trong kiếp sau những gì còn lại chính là trình độ tâm mà họ tạo được trong kiếp này cộng với những kiếp quá khứ của họ.

Sai lầm của bạn là cứ loay hoay giải quyết, cố gắng ổn định, nôn nóng đạt được kết quả như ý. Tất cả hoạt động này đều phát xuất từ cái ta ảo tưởng, vì vậy bạn không đủ bình thản và kiên nhẫn để thấy được thực tánh pháp theo thiền Vipassanà hay thiền kiến tánh. Phải chăng bạn muốn tâm an ổn để được thường, lạc, ngã? Nhưng nếu không có các pháp xuất hiện trong tâm bạn thì làm sao thấy được bản chất vô thường, khổ, vô ngã của các pháp ấy, làm sao bạn thấy được đâu là khổ, đâu là nguyên nhân gây khổ, đâu là sự chấm dứt khổ và đâu là những yếu tố chấm dứt nguyên nhân gây khổ; làm sao bạn thấy được nghiệp và nghiệp quả vận hành thế nào?.... Nói tóm lại bạn muốn có đáp số của một bài toán khó ngay mà không muốn thông suốt được toàn bộ những vấn đề khúc mắc mà bài toán đưa ra. Do đó Luận Bảo Vương Tam Muội nói rằng: "Nghiên cứu tâm đừng cầu dễ dãi, dễ dãi thì không thể nào thấu triệt được vì quá nôn nóng muốn vượt cấp." Sai lầm cơ bản là bạn đặt giải thoát trước giác ngộ, mà trên thực tế bạn phải giác ngộ mới có giải thoát. Hơn nữa giải thoát là giải thoát khỏi bản ngã mong cầu, chứ không phải đạt được mong cầu giải thoát của bản ngã.

* Giới- Định -Tuệ là ba yếu tố không thể tách rời nhau. Không thể chỉ tu giới mà không đi kèm định, tuệ. Phật dạy : Người có giới ắt có trí tuệ, người có trí tuệ ắt có giới (Trường Bộ Kinh 1, 222). Có 3 loại giới định tụê:

1) Tự tánh giới định tuệ: đó là ba yếu tính sáng suốt (tuệ), định tĩnh (định) và trong lành (giới).

2) Tùy dụng giới định tuệ: đó là ba yếu tố thận trọng (giới), chú tâm (định), quan sát (tuệ) khi tùy tình huống mà ứng dụng.

3) Chế định giới định tuệ:  Đó là giới định tuệ được đức Phật chế định tùy hoàn cảnh và căn cơ trình độ cho hàng tứ chúng.

* Chữ sinh trong giới sinh định, định sinh tuệ có nghĩa là tương trợ lẫn nhau, bổ túc cho nhau, chứ không phải yếu tố này sinh ra yếu tố kia. Ba yếu tố này có chức năng, nhiệm vụ, tánh tướng thể dụng đều khác nhau làm sao mà sinh nhau được! Nói là sinh nhưng thực ra ba yếu tố này vừa tương sinh vừa tương khắc chứ không phải hỗ trợ không thôi. Ví dụ người quá chú trọng giới không thể định được, người quá chú trọng đinh không phát tuệ được v.v... Giới định tụê trong tự tánh và tùy dụng phải ứng cùng lúc không thể trước sau. Chế định giới định tuệ thì có thể tu trước sau, nhưng chỉ cần giới và tuệ, còn định thì chỉ cần sát-na định cũng đủ đắc đạo quả, không cần tu định an chỉ. Phật dạy: "Trí tuệ được giới hạnh làm cho thanh tịnh, giới hạnh được trí tuệ làm cho thanh tịnh... Giới hạnh và trí tuệ được xem là tối thắng ở trên đời" (TBK 1, 222). Một vị A-la-hán phải diệt được sự dính mắc trong định sắc giới (sắc ái) và định vô sắc giới (vô sắc ái). Vị A-la-hán nào không có định an chỉ thì khỏi mất công tu tập và hóa giải thiền định. Tuy nhiên tùy thời định của vị A-la-hán này được gọi là "Bất động tâm giải thoát". Ngược lại dù đạt được định an chỉ Phật vẫn dạy: "Này Ananda, Đối với những ai sống không phóng dật, nhiệt tâm, tinh cần... chứng được hiện tại lạc trú... Ta nói rằng lợi đắc, cung kính, danh vọng sẽ là chướng ngại pháp đối với vị ấy" (TBK 1, 614). Tóm lại, không phải tu thiền định trước mới tu thiền tuệ đâu, mà thậm chí định an chỉ không cần thiết cho sự giác ngộ.

Những hoạt động như mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi, lưỡi nếm, và thân xúc (bao gồm sự vận hành theo chức năng và bản năng tự nhiên bẩm sinh của các cơ quan nội tạng như bộ phận tiêu hóa, tuần hoàn, tinh lọc, bài tiết, hô hấp, não bộ, hệ thống gân cơ và thần kinh v.v…) đều diễn ra một cách vô ngã và phần lớn là vô thức, vì dù chúng ta có ý thức được chúng hay không thì chúng vẫn tự hoạt động theo cách riêng của chúng. Đó là toàn bộ hoạt động của sự sống. Con người thường bỏ quên những hoạt động tự động này vì chúng thuộc hệ quả “vô nhân” trong chuỗi nhân quả của đời sống.
Theo Vi Diệu Pháp, Ý có hai loại: ý giới là một một loại hoạt động hậu vô thức nhưng tiền ý thức mà Duy Thức gọi là mạt-na thức thứ 7 và ý thức giới mà Duy Thức gọi là Ý thức thứ 6. Ý giới bao gồm những hoạt động bản năng giữa vô thức và hữu thức, giữ chức năng tiếp thu, so lường, xác định đối tượng mà các thức giác quan nhận được qua thấy, nghe, ngửi, nếm, xúc chạm một cách máy móc, chưa ý thức rõ rệt. Đó là giai đoạn máy móc “biết mà không biết” của ý giới.

Ý thức cũng có nhiều chức năng khác nhau: Đầu tiên là chức năng ý thức tiếp trợ để xử lý thông tin của tiến trình nhận thức sơ bộ từ các thức giác quan. Trong giai đoạn này tưởng hoạt động tạo ra khái niệm rồi dựa trên những khái niệm đó để nhận biết, nên cái biết này chỉ là giai đoạn tưởng tri. Tiếp theo là ý thức thuần túy làm việc với đối tượng pháp trần nội tại mà ý thức tiếp trợ đã xử lý lúc đầu. Ý thức lúc này nhận biết đối tượng theo thức tri nghĩa là thu nhận kiến thức, kinh nghiệm, tư duy, lý luận, phê phán, quyết định hướng phản ứng hay giải quyết vấn đề. Đến đây ý thức hình thành tư tưởng, quan niệm và khuynh hướng thiện ác cũng bắt đầu xuất hiện. Đây là giai đoạn hữu ý “biết mà có biết” của ý thức qua kiến thức, kinh nghiệm v.v... Cuối cùng là chức năng ý thức trong sáng phản ánh trung thực và trực tiếp đối tượng, không qua tưởng tri, thức tri mà qua trí tuệ thấy biết thực tánh pháp, nên gọi là tuệ tri. Đây là giai đoạn trở về bản chất gốc của tánh biết trong sáng hoàn toàn vô ngã: “biết rất rõ mà dường như không biết” gì cả.

Để có thể dụng được ý thức trong sáng này trong đời sống hàng ngày thì con phải thường (tinh tấn) trở về trọn vẹn với chính mình (chánh niệm) và buông hết mọi ý đồ của bản ngã để tâm (tánh biết) trong sáng hồn nhiên (tỉnh giác). Lúc đó, hễ vô sự thì tâm tự sáng suốt, định tĩnh, trong lành; hễ hữu sự thì tâm tự ứng ra thận trọng, chú tâm, quan sát để tùy nghi tiếp xử đối tượng. Đó chính là lúc lục căn thanh tịnh vậy

Khi con nhờ ứng dụng Thất giác chi mà vượt qua được cơn khủng hoảng trầm cảm do sự đối kháng giữa nội tâm muốn giữ sự ổn định và những bức xúc từ bên ngoài, thì liền trở lại bình thường, đó chính là sự trong sáng tự nhiên của tánh biết, nên con thấy trong ngoài đều rõ ràng minh bạch. Nhung sau đó yếu tố xả và định mà con tu tập trước đây lại nổi trội lên nên tâm thái trong sáng tỉnh giác tự nhiên bị yếu đi. Tuy bấy giờ con vẫn thấy nhưng không biết một cách trong sáng tự nhiên như lúc vừa hết trầm cảm. Đây là trạng thái tĩnh lặng mà những người nghiêng về thiền định cho là thanh tịnh tuyệt vời, nên họ cố gắng gìn giữ phát triển vì tưởng đã đắc được kết quả giải thoát gì đó. Nhưng đây chính là phiền não chướng vi tế của thiền tuệ. May mà con có linh tính thấy thái độ tâm lúc mới hết bệnh đúng hơn nên mới muốn trở lại trạng thái lúc đó. Tuy nhiên, khi con muốn trở lại trạng thái lúc đó là không đúng. Thực ra, con không cần trở lại trạng thái lúc đó mà chỉ cần buông cái ngã lý trí xuống thì tánh biết rỗng lặng trong sáng sẽ tự hiển hiện trở lại như lúc con mới hết bệnh ngay thôi. Tánh biết trong sáng đó luôn luôn có nhưng bị cái bản ngã lý trí, tình cảm lăng xăng hết động qua tịnh che lấp đi nên không chiếu sáng được mà thôi. 

Tịnh và động vốn tùy dụng tự nhiên, nhưng người tâm quá động lại thường thích tịnh nên họ rơi vào cực này qua cực khác, như một quả lắc. Khi động thì tâm trạo cử phóng túng, khi tĩnh thì tâm thụ động tiêu cực. Nên Phật dạy định nhiều thì trầm trệ, tinh tấn nhiều lại dao động, là vậy. Để quân bình hai trạng thái này, đức Phật dạy Thất giác chi, trước hết là trở lại với chính mình (niệm) để khi tâm thụ động thì cần quan sát kỹ lưỡng (trạch pháp), tích cực (tinh tấn) và phấn khởi lên (hỷ); khi tâm dao động thì cần thư giãn (khinh an), lắng dịu xuống (định) và buông xả đi (xả). Đó là lý do vì sao khi sử dụng đúng Thất giác chi con đã thoát khỏi cơn bệnh trầm cảm, và đạt được tâm thiền tuệ chánh niệm tỉnh giác đúng mức một cách tự nhiên. Sau đó yếu tố xả và định mà con đã quen tu tập trước đây mạnh lên, nên yếu tố tỉnh giác suy giảm và con rơi vào trạng thái thấy mà không biết rõ ràng minh bạch như trên.

Thực ra thấy mà không biết cũng chẳng sao, nếu như không biết là không biết theo khái niệm (tưởng tri) hoặc theo kiến thức (thức tri) thì càng tốt, vì cái biết không biết này chính là tuệ tri. Còn nếu không biết vì tâm si hoặc vì tâm xả của thiền định trội hơn tỉnh giác thì cần phải thận trọng mới được.

Thiền có nhiều loại: Chánh thiền, tà thiền, khí công, yoga, thiền định, thiền tuệ, thiền tông v.v... Vậy phải biết thiền như thế nào là đúng, thế nào là sai thì mới biết được ngồi thiền có phước hay có tội. Nếu ngồi thiền với động lực bản ngã tham sân si thì đó là tà thiền không những không phước mà còn chuốc họa vào thân, nhất là còn bị tẩu hỏa nhập ma nữa là khác. Nếu ngồi thiền để phát hiện và loại trừ bản ngã tham sân si, hoặc với tâm không tham, không sân, không si thì sẽ được phước vô lậu là giác ngộ giải thoát, chứ không phải để được phước đức hay sở đắc gì mà ngồi, vì như vậy lại rơi vào ý đồ của bản ngã tham sân si trong tà thiền mất rồi. Hãy thận trọng đối với việc ngồi thiền, đừng làm điều gì mà mình không biết rõ.

Nếu chánh pháp hiểu theo nghĩa là lời dạy chân chánh của bậc giác ngộ về sự thật của pháp (thực tại), thì đúng là có sinh có diệt. Nhưng chính vì vậy mà con phải mau mau tu theo chánh pháp ấy kẻo nó diệt đi thì biết bao giờ có lại mà tu! Ví như con đang đói, có người biết chỉ con đến địa chỉ như vầy như vầy để ăn cơm, vậy con phải theo chỉ dẫn đó mà đi mau, nếu không thì hết cơm đấy! Nếu con nghĩ lời nói đó nói ra đã diệt rồi đâu có giá trị gì để theo thì thôi, hoặc con nghĩ có cơm ăn rồi cũng đói lại thì không đi là tùy con, còn người đi sẽ được ăn cơm là chuyện của người ta con lo làm gi? (Thầy nói vui thôi nha).

Không phải cái gì có sinh diệt là ảo ảnh đâu. Cái có thể sinh diệt được tức là cái có diễn ra thực, còn ảo ảnh là cái không diễn ra thực nên không có sinh có diệt gì cả. Ví dụ sợi dây mà thấy là con rắn, sợi dây mới có sinh diệt, chứ con rắn là ảo ảnh thì đâu có thật mà sinh diệt? Trong trường hợp này cái tâm tưởng ra con rắn lại có sinh diệt, vì cái tâm tưởng có hoạt động thực.

Nếu chánh pháp hiểu theo nghĩa chân đế: bản chất muôn đời của pháp thì từ vô thỉ đến vô chung vẫn là bản chất ấy. Ai thấy ra được bản chất ấy cũng đều được giác ngộ giải thoát như nhau. Như vậy cũng phải thấy ra và sống thuận theo chánh pháp ấy, nếu không sẽ tự chuốc lấy đau khổ cho mình mà thôi.