1) Xấu hổ, hối hận việc làm sai và lo lắng bất an cũng là điều tự nhiên. Vậy cứ để tự nhiên để thấy ra chính mình trong chuỗi nhân quả đó. Điều quan trọng là có nhận thức đúng bản chất hành vi của mình không, hay chỉ hổ thẹn vì hư danh hay vì một quan niệm đạo đức nào đó?

2) Cứ ngủ nghỉ theo nhu cầu cần thiết và hợp lý trong điều kiện của mình, không nên gượng ép, không nên buông trôi. Không cần quy định giờ ngồi thiền, chỉ cần biết tùy lúc mà thư giãn, buông xả để cho thân tâm nghỉ ngơi hoàn toàn khi cần thiết, ngồi nằm gì cũng được, ở đâu cũng được, nhưng không nên gò bó vào bất cứ phương pháp hay hình thức nào.

3) Không cần tập trung vào hơi thở. Chỉ cần khi thất niệm nhớ mình đang thở để đưa tâm về thực tại, không để nó chạy rông thôi. Chủ yếu là khi hành động nói năng suy nghĩ gì cũng nên sáng suốt, định tĩnh, trong lành là mọi việc sẽ ổn. Khi cần thiết để thích ứng một tình huống thì nên thận trọng, chú tâm, quan sát rõ ràng là được.

Những câu hỏi như vậy chỉ cần con động não một tí là thấy ngay sao lại hỏi thầy?

1) Địa ngục là tâm cảnh nhưng đã phóng chiếu thành cảnh hiện thực. Ví dụ một người vì tham lam mà ăn trộm bị trừng phạt bởi luật hình sự. Tham lam là tâm cảnh nhưng bị phạt hình sự là cảnh thật. Một người sân hận cho nổ bom một khu thương mại. Sân hận là tâm cảnh nhưng khu thương mại tan hoang khủng khiếp là cảnh hiện thực. Cảnh tâm và cảnh ngoài là phóng ảnh của nhau thôi, đâu có gì lạ.

 2) Ân oán trả vay là luật nhân quả tự nhiên rất công bằng hợp tình hợp lý. Nhưng đó đâu phải Phật dựng ra để thưởng phạt mà nói Đạo Phật không từ bi! Phật chỉ cho thấy luật nhân quả  vì muốn chúng sinh biết để đừng làm ác mà phải chịu khổ, đó chính là lòng từ bi chứ còn gì nữa.

Ngã chỉ là một ảo tưởng hoàn toàn không có thật, chứ không phải  "xem như là ảo". Khi cái ta ảo tưởng hiện diện thì không còn  thấy Pháp như  thực nữa. Thật ra, không có cái ngã thì Pháp vẫn vận hành. Ngay cả Phật cũng nói: "Dù Như Lai ra đời hay không ra đời thì Pháp vẫn vậy".  Phật dạy: "Tất cả Pháp vô ngã" nhưng khi cái ta ảo tưởng khởi lên thì nó chọn lựa để lấy hay bỏ một số pháp mà nó thích hay ghét rồi hình thành nội dung của cái mà nó cho là ngã và ngã sở. Vì bản ngã hoàn toàn ảo nên nó không có thực pháp nào để trả về đúng vị trí của nó cả. Khi thực sự thấy ra bản ngã là ảo tưởng thì Pháp liền xuất hiện, hay nói đúng hơn, Pháp luôn hiện diện, chỉ do ảo tưởng bản ngã che lấp nên không thấy mà thôi.

Quan niệm cho rằng lúc đầu cứ duy trì bản ngã để hoàn thiện nó rồi cuối cùng mới chuyển qua vô ngã là hoàn toàn sai lầm. Tuy nhiên, nếu hiểu rằng: khi cái ta ảo tưởng còn lầm tưởng mình có thật thì nó sẽ tự khẳng định bằng cách cố gắng hoàn thiện, nhưng đến một lúc nào đó nó tự thấy việc cố gắng hoàn thiện là hoàn toàn không tưởng thì đồng thời nó tự hóa giải và trả Pháp lại cho Pháp như thị như thực. Giống như tỉnh một giấc mộng. Lúc đó chỉ còn Pháp vận hành hoàn toàn tánh không, vô ngã. Đây mới thật là sự hoàn thiện viên mãn.

1) Hoặc con đă hiểu sai cách "quán các pháp"! Bởi vì khi làm việc gì cũng đều thận trọng chu toàn, chú tâm trọn vẹn và quan sát rõ ràng thì làm sao "ngơ ngơ" được? Ba yếu tố này nếu ứng ra một cách tự nhiên thì luôn luôn chính xác và hài hòa; chỉ khi nào con sử dụng những yếu tố này một cách chủ quan theo ý mình, ví dụ như chú tâm quá mức cần thiết mà thận trọng quan sát lại yếu hơn, thì sẽ sinh ra tình trạng thiếu linh động uyển chuyển để thích nghi với pháp. "Ngơ ngơ" nghĩa là không bắt kịp diễn biến của sự việc. Nhớ là đừng quá định tâm hay cố giữ tâm an ổn. Hãy để tâm hoạt động tự nhiên với thái độ trầm tĩnh trong sáng thì thận trọng chú tâm quan sát mới tự ứng ra một cách chính xác được. Đừng cố gắng một cách chủ quan.

2) Hoặc là con chưa thực sự thấy rõ trạng thái "ngơ ngơ" là gì. Nếu ngơ ngơ là trạng thái lơ lơ là là, không toàn tâm toàn ý, thiếu nhiệt tình tinh tấn thì đã rơi vào trạng thái tâm si rồi, làm sao gọi là quán được? Quán là cái thấy trong sáng không có tham sân si thì làm sao lơ lơ là là được? Còn nếu "ngơ ngơ" có nghĩa là thái độ rỗng lặng trong sáng thì đó là vô tâm vắng bóng bản ngã tham sân si của trí tuệ. Lão Tử gọi đó là: "Trí giả nhược ngu" (người trí dường như ngu) vì trí tuệ chỉ phản ánh trung thực chứ không phải là cái biết của thức tri qua kiến thức mà chúng ta thường gọi là "hiểu biết". Nếu "ngơ ngơ" là thái độ vắng lặng tịch nhiên, là tâm sáng suốt, định tĩnh, trong lành  chỉ phản ánh trung thực chứ không cần hiểu biết gì theo lý trí vọng thức, thì chính là cái mà Lão Tử gọi là "Tri bất tri thượng" (cái biết không biết mới là tối thượng) của các bậc thiện trí đó con.

Đó chính là điều con cần khám phá ngay nơi hành động đang diễn ra: khi nào nỗ lực lái xe trong thái độ lặng lẽ trong sáng tức là tùy duyên thuận pháp, vô ngã vị tha thì đó là vô vi, là pháp tự ứng trong vận hành tất yếu của nó; khi nào lái xe với cố gắng có cái ta tham dự thì đó là hữu vi tạo tác. Khi có bản ngã  tham dự thì tuy có thể là hành động thiện, hữu ích, có thể là ứng xử ngay trên pháp nhưng vẫn chưa phải thật sự thuận pháp nên chưa phải là hành động vô vi duy tác.

Câu hỏi: "Chẳng nhẽ cứ quán sát thực tại như nó đang là, mà không cần phải hành động gì là đủ rồi sao? Cứ lặng lẽ hồn nhiên quán sát là pháp tự vận hành, tự giải quyết mà không cần bản thân phải gia công cố gắng gì sao?" chứng tỏ con chưa thấy rõ thực sự hữu vi và vô vi là gì. Ai nói vô vi là không hành động, không trách nhiệm, không cố gắng? Đức Phật và các bậc Thánh đã vô vi tuyệt đối (được gọi là hành động duy tác) sao vẫn lợi lạc quần sanh vô ngã vị tha? Các Ngài có vô trách nhiệm với bản thân và cuộc sống không? Hữu vi trong nghĩa tạo tác nghiệp do bản ngã vô minh ái dục thì chắc chắn là khổ rồi. Còn vô vi (vô hành, vô tác, vô nguyện, vô thủ hữu) không phải là "không hành động hay không cố gắng gia công gì cả" như con nghĩ, mà là hành động hay cố gắng gia công thuận pháp chứ không thuận theo bản ngã vô minh ái dục (như hành động hữu vi, hữu ngã).

Bây giờ thầy lấy một ví dụ để con xem hành động nào có trách nhiệm với mình và người hơn. Nếu một bác tài đang lặng lẽ lái xe với tâm sáng suốt, định tĩnh, trong lành (hoặc khi cần thì thận trọng, chú tâm, quan sát rõ ràng), biết rõ tình trạng đang điều khiển xe của mình, biết rõ tình trạng lưu thông trên đường... mà vẫn rất thoải mái tự nhiên trọn vẹn với việc lái xe. Như vậy con có cho là bác tài không trách nhiêm, không cố gắng làm gì cả không? Trong khi một bác tài khác, đang lái xe mà cứ hậm hực nghĩ cách trả thù một kẻ đã hại mình ngày hôm qua, hoặc mãi mê tính toán một kế hoạch  làm ăn trong tuần tới, hoặc đang bị thu hút vào một bản tin thời sự nóng bỏng gây lo lắng bất an... vì vậy, nhiều khi anh ta lái xe trong tình trạng vô thức, khả năng gây tai nạn hay cản trở giao thông là rất cao. Như vậy không phải hành động hữu vi hữu ngã của anh ta không những làm khổ mình mà còn làm khổ người nữa hay sao? Tài xế thứ nhất hoàn toàn trọn vẹn với thực tại, tâm không lăng xăng tạo tác, không bị tham sân si chi phối, khả năng tự động điều chỉnh rất cao, như vậy là hành động vô vi thuận pháp. Tài xế thứ hai, không trọn vẹn với thực tai, bị quá khứ, tương lai và hiện tại chi phối, bị tham sân si dẫn dắt, nên tâm luôn lăng xăng tạo tác, hành động đó gọi là hữu vi thuận ngã. Hữu vi như vậy không khổ là gi, phải không? 

Con muốn chuyền hóa một hành động hữu vi sang vô vi thì chỉ cần trở lại thận trọng, chú tâm, quan sát thực tại - trạng thái thân tâm đang là, hay công việc đang làm. Như vậy không những hành động hữu vi, hữu ngã được chuyển hóa mà còn làm công việc ấy chu đáo hơn nhiều trong vô vi vô ngã. Một người đang chăm chú lau nhà rất thoải mái tự nhiên và an lạc, bỗng thấy em mình đi chơi về giẫm lên sàn làm bẩn đi. Người chị nổi giận, bây giờ việc lau nhà trở nên bực bội không thoải mái nữa. Đó là chiều chuyển biến ngược lại từ hành động vô vi vô ngã thành hữu vi hữu ngã, từ an lạc đến khổ đau. Tóm lại, vô vi ở đây là thái độ hành động sáng suốt vô ngã, an lạc tự nhiên, thoát khỏi thái độ toan tính đầy lo lắng, sợ hãi, bất an của cái ta vô minh ái dục, chứ không phải là không hành động gì cả. Hãy chiêm nghiệm thật kỹ lưỡng chính hoạt động hàng ngày của con thì con sẽ thấy ngay đâu là vô vi, đâu là hữu vi.

Đức Phật dạy trong Kệ Kinh Pháp Cú: "Người nào trước làm ác, sau làm lành, như mặt trăng ra khỏi mây che". Khi chưa hiểu biết đúng thì hành động sai lầm là chuyện bình thường. Cái đúng do rập khuôn theo một mẫu mực nào đó mình cho là đúng không bằng cái đúng do thấy ra được sai lầm của mình. Tu hành chính là quá trình tự động điều chỉnh từ nhận thức ra cái sai, đó là sự điều chỉnh chân thực. Không tự biết mình sai mà chỉ cố gắng làm theo một quan niệm mình cho là đúng thì chẳng khác nào một người hôi hám bẩn thỉu, không tự biết mình để tắm rửa cho sạch mà cứ xức dầu thơm vào thì muôn đời vẫn dơ. Con thấy ra lỗi lầm của mình, tự biết ăn năn sám hối, tự biết từ bỏ lỗi lầm đó chính là tu chứ con nói tu gì nữa? Con nhớ rằng không sai tức là tự nó đã đúng rồi. Nếu con theo một quan niệm nào đó mà con cho là đúng để làm theo thì coi chừng vẫn có thể sai đấy. Hãy học cái đúng cái sai ngay trên thực tế, xem nó có hại mình hại người không, chứ không nên chỉ biết áp dụng một khuôn mẫu đạo đức một cách máy móc thụ động con nhé.