1) Con thực hành như vậy là đúng rồi. Chỉ cần nhớ rằng quan trọng không phải là đối tượng nào mà là chánh niệm tỉnh giác. Nhưng chánh niệm tỉnh giác không phải là cố gắng nắm bắt đối tượng thân, thọ, tâm hay pháp, mà chỉ cần buông cái ngã lăng xăng muốn biết muốn được đi thì tâm liền rỗng lặng trong sáng, đó mới chính là chánh niệm tỉnh giác thật sự. Đừng chỉ quan sát đối tượng tâm mà là sáng suốt, định tĩnh, trong lành đối với bất cứ đối tượng nào đang diễn ra nổi bật nhất. Ví dụ khi đi thấy đi, khi thọ lạc thấy thọ lạc, khi tâm sân thấy tâm sân... và nếu thấy được sự vận hành tương quan sinh diệt của thân - thọ - tâm thì càng tốt, đó chính là niệm pháp. Vì khi chỉ chú trọng đến một đối tượng chọn lựa, như tâm chẳng hạn, thì phải cố gắng nắm bắt đối tượng đó nên mới thấy có lúc nắm bắt được có lúc không, và có cảm giác bị thất niệm. Nếu tất cả đối tượng trong ngoài xuất hiện trong tánh biết liền biết thì sẽ không có chỗ để quên. Nếu đã thấy biết một cách tự nhiên bình đẳng thì khi quên thấy quên thôi tức là đã nhớ rồi chứ đừng cố gắng nhớ. Cố gắng nhớ thì sẽ không còn là buông nữa.

2) Con xem lại một trong những câu trả lời gần đây nói về vô thức, thầy đã giải thích rõ ràng rồi. Con nói đúng, chỉ cần tánh biết thường soi chiếu thì tự nhiên thấy rõ hoạt động của thân - thọ - tâm - pháp tức là đang "hữu thức hóa vô thức". Vì vô thức thường xuất hiện qua những hoạt động trên 4 lãnh vực thân, thọ, tâm, pháp nên đức Phật dạy chỉ cần thường thận trọng, chú tâm, quan sát chúng khi chúng xuất hiện một cách tự nhiên thì sẽ không gia thêm vô thức vào vô thức nữa, ngược lại đó là cách duy nhất để chuyển hóa vô thức, hay nói cách khác là đưa vô thức ra ánh sáng.

Con hiểu như vậy là rất đúng. Ngay trong đời sống hiện tại của một người đã nói lên quá khứ và tương lai của người ấy. Nên người xưa nói: "Đời này thọ quả gì, biết nghiệp nhân đời trước. Đời này tạo nghiệp gì, biết quả trổ đời sau". Chúng ta có thể tiên đoán vận mệnh tương lai của một người theo con đường mà họ đang sống trong hiện tại:

- Người luôn sáng suốt định tĩnh, trong lành, sống hạnh vô ngã vị tha, biết thương yêu muôn loài, vạn vật  là đang hành Phật Đạo

- Người luôn tự tri tự giác, không hại mình hại người, có tấm lòng bao dung hỷ xả  là đang hành Thánh Đạo

- Người sống dù thành bại, được mất, hơn thua, vui khổ vẫn xem đó là bài học để tự giác, giác tha, không nản chí sờn lòng là đang hành Bồ-tát Đạo.

- Người luôn hoan hỷ trong thiền định, không màng việc bên ngoài nội tâm thường tĩnh chỉ là đang hành Sắc, Vô Sắc Thiên Đạo.

- Người luôn hoan hỷ trong điều thiện, biết giữ gìn thân tâm trong lành mát mẻ là đang hành Dục Giới Thiên Đạo.

- Người sống có lý có tình, biết người biết ta, bình đẳng, điều độ, không thái quá là đang hành Nhân Đạo

- Người tỏ ra uy quyền, nóng nảy, cố chấp, thích uy hiếp, chỉ đạo người khác theo ý mình là đang hành A-tu-la Đạo

- Người sống theo bản năng, thích ăn thích ngủ, chỉ biết hưởng thụ vật chất là đang hành Súc Sanh Đạo.

- Người sống tham lam, ích kỷ, chỉ biết lợi mình hại người, thường đắm chìm trong tài, tình, danh, lợi là đang hành Ngạ Quỷ Đạo.

- Người sống hung ác, tàn nhẫn, đê tiện, thường hành hạ, làm khổ người khác, sát sanh, trộm cướp... là đang hành Địa Ngục Đạo.

Tất nhiên người đi con đường nào thì đến đích đó nên tương lai sẽ là những gì họ đang tạo trong chính đời sống này. 

1) Tất nhiên là chánh niệm trong hiện tại và đắm chìm trong hiện tại là hai thái độ khác xa nhau một trời một vực. Chánh niệm là trọn vẹn với hiện tại, nghĩa là không thất niệm, không vọng niệm và không tạp niệm đối với thực tại. Trong khi đắm chìm trong hiện tại là do tham sân si, hoặc là do dính mắc trong trạng thái thiền định, gọi là sắc ái, vô sắc ái.

2) Chánh niệm tỉnh giác không loại trừ điều gì cả mà chỉ thấy biết thực tánh của pháp thôi. Còn việc niềm vui trong hiện tại có bị loại trừ hay không thì tùy thuộc vào tính chất của niềm vui ấy. Nếu niềm vui là do khi chánh niệm tỉnh giác tâm được an nhiên tự tại thì đó là an lạc tự nhiên nên không những không bị loại trừ mà còn được sung mãn nữa. Nhưng nếu niềm vui là do tham ái (tâm tham tương ưng với hỷ) thì sẽ tự diệt ngay khi có chánh niệm tỉnh giác, chứ không phải chánh niệm tỉnh giác để diệt tham ái.

3) Vẻ đẹp cũng có hai loại: Vẻ đẹp tự nhiên của muôn loài vạn vật và vẻ đẹp theo quan niệm của mỗi người. Chánh niệm tỉnh giác thật sự thì phản ánh trung thực vẻ đẹp tự nhiên của vạn pháp vì đó là thực tánh. Nhưng đồng thời mọi quan niệm về vẻ đẹp sẽ tự biến mất trong chánh niệm tỉnh giác, vì đó chỉ là khái niệm chế định, hay chỉ là ảo tưởng. 

"A-la-hán, Chánh Đẳng Giác" trong đoạn Kinh trên ám chỉ bậc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác, tức là bậc Toàn Giác chứ không phải Thanh Văn Giác hay Độc Giác. Chúng ta biết trong thời đức Phật còn tại thế, rất nhiều vị Thanh Văn A-la-hán có thân nữ, như được đề cập trong "Trưởng Lão Ni Kệ". Có những lời dạy của đức Phật chúng ta chỉ ghi nhận chứ không kiểm chứng được, vì vậy tốt hơn chúng ta không nên suy đoán, diễn giải theo ý mình. Và nếu có suy luận thì cứ nhận là ý riêng của mình chứ đừng gán là Kinh nói.

Từ góc độ nhìn của Dịch Lý thì KIỀN thuộc chí dương, là Thiên, Nam tính; KHÔN thuộc chí âm, là Địa, Nữ tính. Theo Kinh Điển lưu truyền của nhà Phật thì một vị Toàn Giác phải đã từng nhiều lần làm Đại Phạm Thiên và Chuyển Luân Thánh Vương mà những vị này đã đạt đến chỗ chí dương trong Tam Giới, nghĩa là về KHÍ thì gọi là "KHÍ HẠO NHIÊN CHÍ ĐẠI CHÍ CƯƠNG". Sau đó thành Phật được xem như đã vượt luôn cả KIỀN DƯƠNG để thể nhập THÁI CỰC. Thái Cực thì không còn âm dương nữa. Tuy nhiên, vì từ KHÔN (NỮ) đi đến KIỀN (NAM) rồi từ KIỀN (NAM) mới đến THÁI CỰC, nên vị Toàn Giác phải từ KIỀN CHÍ DƯƠNG mà thành tựu thì mới thuận với vận hành của Pháp (Đạo Dịch). Đây chỉ là đoán mò để "mua vui cũng được một vài trống canh" thôi.

1) Thực tánh pháp luôn có sẵn nơi mỗi người, nơi vạn vật, chúng sanh... nhưng bị che lấp bởi hoạt động của cái ta ảo tưởng quá lâu đời nên người mê không thấy được. Tu ba-la-mật chính là để loại bỏ cái ta ảo tưởng ấy đi thì thực tánh pháp liền hiển lộ. Nhưng vì tập khí của bản ngã quá sâu dày, nên dù quay lại là thấy vẫn phải mất thời gian rất lâu mới phá trừ được hết tập khí sinh tử ấy. Cho nên mới nói "Lý đốn ngộ, sự tiệm tu" là vậy. Tuy nhiên, người "ít bụi trong mắt", nghĩa là tập khí sinh tử đã cạn, chỉ nghe một câu kệ có thể ngay lập tức loại hết bản ngã, thấy rõ chân đế Niết-bàn, hoàn toàn giác ngộ giải thoát. Lưu ý:  Ba-la-mật là xả ly chứ không phải huân tu theo nghĩa tích lũy. Xem Chương 9: Buông xuống là bờ (Sống Trong Thực Tại, mục Thư Viện).

2) Bố thí cúng dường là ba-la-mật thứ nhất trong Thập Độ. Mục đích của pháp này là thí xả (càga) để loài trừ ngã và ngã sở nên dù có phước sinh ra giàu có thì tâm vẫn xả ly, không ích kỷ, nên không bị dính mắc trói buộc. Ngược lại, trong điều kiện đó càng dễ thực hiện đời sống vô ngã vị tha, như ông Cấp Cô Độc, bà Visakhà v.v... Tất nhiên nếu bố thí để tích lũy phước đức thì chỉ làm giàu cho bản ngã làm sao giải thoát được! Còn nói về giác ngộ khổ thì giàu sang sung sướng không phải là khổ sao? 

Sàdhu, lành thay! Vô cùng hoan hỷ! 

Đức Phật dạy: "Pháp hộ trì cho người sống thuận Pháp" (Dhammo dhammacārim rakkhati). Và Kệ Pháp Cú Dhammapada 168 cũng dạy rằng:

Tinh cần, không phóng dật (Uttitthe nappamajjeyya)

Hãy khéo sống thuận Pháp (Dhammam sucaritam care)

Người hành Pháp an lạc (Dhammacārī sukham seti)

Trong đời này, đời sau (Asmim loke paramhi ca)

 Một lần nữa thầy hoan hỷ chúc mừng!

Những điều con hiểu là đúng. Nếu một người có thể buông bản ngã dễ dàng thì chánh niệm tỉnh giác thật sự liền xuất hiện rất tự nhiên, rỗng lặng và trong sáng. Còn nếu cảm thấy khó buông được một cách tự nhiên, hoặc phải cố gắng buông thì tức là chưa thực sự buông. Tuy nhiên hành trình của bản ngã là tư tưởng và thời gian nên luôn gắn liền với quá khứ, vị lai hoặc đắm chìm trong hiện tại, vì vậy chỉ cần thận trọng, chú tâm, quan sát rõ ràng thực tại thì tư tưởng và thời gian biến mất, và thực tại danh sắc hiển lộ, lúc đó chính là tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác đích thực và vô ngã. Đó là cách tốt nhất để tiếp cận chánh niệm tỉnh giác thật sự.

Nếu cả hai tình huống chánh niệm tỉnh giác trên đều không sử dụng được, lúc đó mới dùng tới pháp hỗ trợ như niệm Phật, niệm tâm từ, niệm bất tịnh, niệm sự chết. Thà sử dụng những pháp hỗ trợ này còn hơn là theo một phương pháp cố định để hình thành thói quen quán tính, hoặc cố gắng chánh niệm tỉnh giác chủ quan lệch lạc theo tư kiến tư dục của mình để rồi "tạo đà" sai lầm, khó mà điều chỉnh lại được.

Cũng cần phải phân biệt hai loại tinh tấn: Một là ý chí của bản ngã, hai là không buông lung, phóng dật theo tư kiến tư dục của bản ngã. Nếu hành giả sử dụng loại thứ nhất thì nói là tinh tấn nhưng thực tế là đang chìu theo ý đồ của bản ngã, nghĩa là vẫn buông lung. Vì người ấy nỗ lực theo ý chủ quan của mình (tư kiến) và nỗ lực để đạt tới sở cầu (tư dục) chứ không phải là trọn vẹn phản ánh thực tại như nó là.

1) Trạng thái "nhẹ vía" trong giấc ngủ đó có thể do bị xáo trộn tâm lý đưa đến thần kinh căng thẳng hay suy nhược, cũng có thể do "điển" bên ngoài quấy nhiễu. Trường hợp thật sự thông hiểu và chủ động được thì không sao, nhưng nếu thích xuất vía để thỏa mãn cái ta thì cũng có ngày gặp "ma", nếu không thì dần dần cũng rơi vào tình trạng ... suy nhược!

2) Nếu tâm trí luôn sáng suốt, định tĩnh, trong lành thì tất nhiên là không cần niệm Phật hay niệm bất cứ điều gì khác. Đeo tượng Phật cũng vậy. Đó chỉ là tùy bệnh mà cho thuốc, không bệnh thì cũng không cần dùng thuốc. Tha lực hay tự lực đều có chỗ sai chỗ đúng, tùy thuộc vào mức độ nhận thức của mỗi người. Nếu xem tự lực là bản ngã thì chẳng thà tin tha lực mà vô ngã còn hơn. Ngược lại, hoàn toàn nô lệ vào tha lực thì biết khi nào mới tự tri tự giác. Một người sống vô ngã thuận pháp thì tha lực và tự lực không hai, vì tha lực hay tự lực cũng đều là pháp cả.

Nếu hiểu tha lực là lực bên ngoài thì mỗi pháp tồn tại đều có tự và tha. Mỗi ngày chúng ta sống đều nhờ vào vô số nguồn lực bên ngoài làm sao mà hoàn toàn tự lực được. Sống là sự tương giao vận hành giữa trong và ngoài, do đó phải biết rõ sự tương giao đó hơn là phân biệt trong với ngoài, tự với tha. Nếu hiểu tha lực là lực siêu nhiên, như Ân Đức của Tam Bảo, oai lực của Chư Thiên v.v. thì vẫn có. Do đó, với những người chưa đủ chánh niệm tỉnh giác, thường thiên về đức tin, thì một số pháp môn như niệm Phật hay đeo tượng Phật là pháp hỗ trợ để tâm họ dễ an ổn hơn. Đó là mượn tha lực để phục hồi tự lực. Trong rất nhiều trường hợp đức Phật không dùng tới tự lực mà tha lực làm giúp Ngài. Ví dụ như khi đức Phật bị xúc phạm thì vi Hộ Pháp hiện ra làm cho người kia sợ hãi không dám xúc phạm Ngài nữa.

Theo Vi Diệu Pháp, tâm thường ở dưới 4 tình trạng khác nhau: 1) Tâm dưới dạng tri giác của 5 giác quan, tương đương Tiền ngũ thức trong Luận Duy Thức. 2) Tâm dưới dạng ý giới tương đương với Mạt-na thức trong Luận Duy Thức. 3) Tâm duới dạng ý thức, cùng tên gọi trong Luận Duy Thức. 4) Tâm dưới dạng tiềm thức gọi là bhavanga (hữu phần) tương đương với A-lại-da thức trong Luận Duy Thức.

Trong 4 dạng tâm thức nói trên chỉ có ý thức là không phải vô thức, ba dạng còn lại được xem như tiềm thức hoặc vô thức nếu không có ý thức hỗ trợ. Năm thức giác quan tuy gọi là thức nhưng là cái biết vô nhân gần như không biết vì chưa có ý thức, thuộc tri giác máy móc được gọi là trực giác giác quan. Các tâm ý giới cũng vậy, chỉ nhận định một cách tự động, và máy móc (vô nhân), hai dạng tâm thức vừa rồi có thể xem là tiền ý thức chứ chưa phải là ý thức. Hữu phần mới thật sự là vô thức hiểu theo nghĩa không có ý thức, hay không ý thức được.

Vô thức có hai nghĩa: 1) Không cần ý thức, bao gồm những hoạt động tự vận hành một cách máy móc dù không ý thức vẫn tiến hành được. 2) Không có ý thức, như khi làm một việc gì mà không tự ý thức được. Tóm lại, có những hoạt động cần ý thức thì phải ý thức rõ ràng, nhưng có những hoạt động không cần ý thức thì nên để pháp tự vận hành không nên xen ý thức vào quá nhiều, nhất là những hoạt động ý thức chủ quan.

Chánh niệm tỉnh giác chính là cách tốt nhất để hữu thức hóa vô thức, mà môn Phân Tâm Học của Sigmund Freud muốn nói đến. Chánh Niệm tỉnh giác giúp chúng ta phát hiện ra những hoạt động thúc đẩy từ vô thức mà Phật giáo gọi là những phiền não ngủ ngầm (Anusaya kilesa), và Phân Tâm học gọi là những khuynh hướng xung động (impulsive tendency).  Khi chánh niệm tỉnh giác đã thấy ra toàn bộ khuynh hướng xung động này thì toàn bộ khối vô thức trong Bhavanga đã bị hữu thức hóa và những hoạt động vô thức hữu ích và tự nhiên sẽ  tồn tại, còn những hoạt động vô thức dưới dạng phiền não ngủ ngầm đều bị chuyển hóa hay vô hiệu hóa.

Nhục dục là từ ám chỉ sự ham muốn trong sắc, thanh, hương, vị, xúc (ngũ dục) nói chung, nhưng người ta thường hiểu ngầm là "dâm dục". Ngũ dục là bản năng tự nhiên của loài người nói riêng và cõi dục giới nói chung, tùy theo mức độ của mỗi cõi, từ Địa Ngục cho tới cõi Tha Hóa Tự Tại Thiên. Thậm chí đến các bậc Thánh Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm vẫn chưa hết được ngũ dục.

Muốn xuất ly một pháp không phải chỉ tìm cách đối trị nó mà phải thực sự thông suốt được nó. Giống như bệnh, người ta chỉ dùng thuốc để loại trừ bệnh trạng, nhưng chính yếu là phải loại trừ được nguyên nhân sinh bệnh. Nhưng muốn loại trừ nguyên nhân sinh bệnh nói chung thì khởi đầu phải thông suốt được nguyên nhân, hậu quả, và toàn bộ tính chất của mỗi căn bệnh nói riêng. Qua chiêm nghiệm khám phá từng căn bệnh người đó thấy rõ nguyên nhân của toàn bộ bệnh tật và đồng thời cũng biết thế nào là không bệnh. Bởi vì một người đã biết rõ thế nào là không bệnh thì người đó có thể chấm dứt toàn bộ bệnh chứ không cần phải đối trị từng căn bệnh một nữa.

Nhục dục phát sinh từ nhiều nguồn. 1) Nguồn kích thích từ bên ngoài (do hoàn cảnh, sự thân cận). 2) Nguồn kích động từ sinh lý (do tác động của các tuyến nội tiết, đơn giản như đói thì thèm ăn v.v.). 3) Nguồn kích hoạt của tưởng (phần lớn dục do tưởng sinh). 4) Do cả ba nguồn kích thích trên. Chủ yếu ở đây nếu một người có tâm rỗng lặng trong sáng nghĩa là thường chánh niệm tỉnh giác, biết rõ hoạt động của thân, của cảm giác, cảm xúc, tư tưởng v.v.. thì có thể kiểm soát được sự sinh diệt của dục. Điều quan trọng không phải là tìm cách diệt nó mà là học ra từ đó bản chất vô thường, khổ, vô ngã của nó thì mới có thể thoát khỏi nó. Nói chơi mà cũng rất thực là "chưa thấy quan tài chưa đổ lệ", chưa thấy khổ đến tận cùng chưa thoát được dục đâu! Đó là vai trò tuyệt vời của cái khổ giúp con người học ra bài học giác ngộ giải thoát.