Có thể kiếp trước con là một ẩn sĩ ưa thích lối sống độc cư thiền tịnh nên bây giờ cảm thấy mình lạc lõng giữa những cảnh tụ hội ồn ào đông đúc, hoặc khi con đã thấy ra cảnh tiệc tùng vui chơi náo nhiệt chẳng có lợi ích gì cả nên con chán ngán v.v... Nếu là như thế thì không hẳn là sân. Bồ-tát Sĩ-đạt-ta trước khi đi xuất gia, hay công tử Yassa chán cảnh ăn chơi của mình, nửa đêm bỏ ra ngoài tìm bầu trời thoáng mát cũng có tâm trạng như vây. Bản thân thầy trước khi xuất gia cũng có tâm trạng không khác gì con. Tại sao con phải xác đinh đó là tâm sân làm gì, chỉ cần con nhìn lại để thấy rõ tâm trạng đó là được rồi. Đừng vội kết luận nó là tốt hay xấu, thiện hay ác. Cũng đừng vội vàng đối trị nó. Hẳn là tâm trạng đó muốn cho con thấy ra điều gì đó đang ẩn sâu trong lòng con. Hãy lắng nghe nó để khám phá ra thế giới nội tâm của mình, như thế chẳng phải thú vị hơn sao?

1) Người chết thường bị trói buộc vào chính nghiệp quá khứ và tâm tưởng cuối cùng của mình, do đó những người tâm bị dính mắc phải còn ở lại dưới hình thức Peta hay Asura như thầy đã nói. Bao lâu người chết còn tồn tại trong cảnh giới này thì ngày càng trở nên đau khổ hơn vì sống trong cảnh không như ý mà không làm gì được. Họ không đủ phước để tái sanh vào những cảnh giới tốt hơn, nên đang cần thân nhân làm phước hồi hướng cho họ. Nếu phước hồi hướng đủ để họ phá được tâm tưởng tiêu cực thì họ có thể thoát ra khỏi cái thân do tưởng sinh ấy, và được tái sinh cảnh giới tốt hơn. Nếu cúng thất, chung thất, trăm ngày hay cúng tiểu tường, đại tường v.v. với mâm cao cỗ đầy hoặc tụng kinh cầu siêu, trai đàn chẩn tế... mà không có tâm lực và phước lực để hồi hướng thì người chết cũng không hưởng được gì cả.

2) Tâm tục sinh (Patisandhi) tùy thuộc vào nghiệp quá khứ và tâm tưởng cuối cùng của tử tâm (Cuti) lúc lâm chung, gọi là cận tử nghiệp. Do đó, chỉ có thể trợ giúp đươc thân nhân trong khi đang hấp hối bằng cách tạo điều kiện cho cận tử nghiệp hướng thiện hoặc thanh tịnh là được. Và trong suốt thời gian trước khi chết cho đến sau khi chết thân nhân cần thành tâm làm phước để hồi hướng thì có thể trợ duyên cho người chết không bị mắc kẹt vào cõi Peta và Asura. Thân nhân hết lòng trợ duyên là tốt rồi chứ không làm sao thay phước hay cải tội cho người chết được

1) Khi đã biết sống khám phá sự thật thì con cứ nhiệt tình học ra bài học của mình, còn chậm hay nhanh là chuyện của pháp. không nên nóng vội. Sống khám phá pháp không phải để đạt được tình trạng lý tưởng như đã định trước, mà là không mê mờ trong pháp để học ra bài học mới mẻ từng giây từng phút. Pháp luôn vô ngã nên chỉ cần thấy pháp thôi chứ đâu có cái tôi để mong đạt được như ý mình. Hãy cảm nhận được sự hứng thú trong từng giây phút khám phá cái thật hơn là mong cầu đạt được nó. Đạt được là đã rơi vào cái ngã rồi làm sao thấy pháp được? Thất niệm là tâm bôn ba tìm kiếm bên ngoài, không còn trọn vẹn với thức tại thân tâm nữa. Khi nhận ra tình trạng thất niệm, tạp niệm hay vọng niệm thì ngay đó đã là chánh niệm rồi, chứ không cần dùng một niệm nào đó để cố gắng nắm bắt thực tại. Thường người ta hướng tâm truy tìm và nắm bắt pháp (bằng tầm, tứ) như một mục đích để đạt đến, chứ không thực sự trở về thực tại để thấy nó như nó đang là (bằng chánh niệm - tỉnh giác), nên tâm vẫn cứ thường dao động bất an. Chánh niệm thật sự thì vô tâm, vô niệm, vô ngã nên mới gọi là không, vô tướng, vô tác, vô nguyện, như Phật đã dạy: "Quá khứ không truy tìm, tương lai không ước vọng, chỉ có pháp hiện tại, tuệ quán chính là đây". Hãy nhớ: Thất niệm như thật biết thất niệm đó chính là chánh niệm tỉnh giác.

2) Tạ ơn và sám hối là việc nên tự nhắc nhở mình hàng ngày. Chúng ta được sinh làm người để học bài học giác ngộ là đã mang ơn Tam Bảo, Trời Đất, Thầy Tổ, Cha Mẹ, Chư Thiên và vô số chúng sanh nên trước tiên cần phải chân thành biết ơn và tạ ơn tất cả. Ngay cả những pháp đối nghịch cũng đã giúp chúng ta học được nhiều bài học quý giá như lòng nhẫn nại, từ bi v.v. Đồng thời khi còn cái ta vô minh ái dục chúng ta đã vì lòng ích kỷ cá nhân mà đối nghịch với Tam Bảo, Trời Đất, chư Thánh Hiền, Bồ-tát và Cha Mẹ, Thầy Tổ ... cũng như gây khổ đau tổn hại đến vô số chúng sanh. Do đó, tạ ơn - sám hối là pháp mà bất cứ ai bắt đầu ý thức được sự quan hệ mật thiết trong cuộc sống trùng trùng duyên khởi đều tự thấy ra đó là trách nhiệm của mình.

Cũng không cần phải có một phương pháp tạ ơn sám hối nào nhất định, mà chủ yếu là ở tấm lòng. Cách thể hiện thì tùy người tùy hoàn cảnh. Nên tự mình thấy ra hơn là làm theo một bài bản sẵn có. Khi chúng ta đọc mãi một lời tạ ơn sám hối soạn sẵn thì dễ rơi vào máy móc, quán tính và lâu ngày sẽ không còn sinh khí để cảm ứng xúc động nữa. Và cụ thể hơn nữa là biểu hiện bằng hành động thiết thực đối với Tam Bảo, Cha Mẹ, Thầy Tổ, những người, vật và hoàn cảnh xung quanh với tâm tôn kính, thương yêu, thông cảm, bao dung, tha thứ v.v... Đó mới thật sự là tạ ơn sám hối.

Con vào Thư Viện tìm cuốn Sống Trong Thực Tại, đọc Chương 6: Bình thản đón nhận, trong đó thầy giải thích rất rõ về đức tính Nhẫn nại. Con cũng đọc thêm Chương 9 đoạn nói về Nhẫn nại Ba-la-mật. Đúng là thường người ta chỉ cố gắng dằn lòng chịu đựng cho qua chuyện, nhưng lâu ngày bị dồn nén có thể đến một lúc tâm sân sẽ bùng lên dữ dội hơn. Nếu hàng ngày thường biết rõ thân tâm mình thì sự trầm tĩnh sáng suốt sẽ được phát huy, và bản ngã tham sân si bị đoạn giảm. Khi đã trầm tĩnh sáng suốt, không bị bản ngã chi phối thì dù gặp trở ngại gì cũng sẽ nhẫn nại được. Tâm từ hoặc bi thường theo sau nhẫn nại, nên người có tâm nhẫn nại sẽ có lòng từ ái với người hoặc cảnh nghịch, chứ không sân hận. Vì vậy thường niệm tâm từ cũng giúp cho nhẫn nại dễ dàng hơn.

1) Chưa siêu thoát có nghĩa cao nhất là chưa nhập Niêt-bàn. Nhưng siêu thoát ở đây chỉ có nghĩa là chưa được tái sanh lại cõi người hoặc các cõi Chư Thiên, và thường ám chỉ tái sanh trong cõi Peta (ngạ quỷ) hoặc Asura (A-tu-la) như con đã nói. Đó là những cảnh giới tái sanh như bao nhiêu cảnh giới khác, chứ không phải hiểu theo nghĩa bình dân là có một vong linh còn đang vất vưởng đâu đó để chờ cơ hội tái sanh.

2) Cầu siêu chỉ là một cách nói để ám chỉ việc trợ giúp cho người chết có đủ năng lực thoát ra khỏi cõi Peta, chứ không có nghĩa là cầu xin cho họ được siêu. Việc trợ lực này phải có đủ 3 điều kiện là tâm lực, phước lực để hồi hướng và thứ ba là sự hoan hỷ của người chết thì mới giúp họ được tái sanh vào cõi tốt. Vậy thực tế là làm phước và thành tâm hồi hướng phước cho họ chứ không phải chỉ cầu nguyện thôi mà được.

Giàu không có nghĩa là nhiều tiền của mà là giàu lòng vị tha sẵn sàng chia sẻ cho người khác tùy theo sức mình. Bố thí cúng dường cũng không tính bằng số lượng tiền của cho ra mà là thái độ cho ra. Ở Thái Lan người ta thử điều tra thì thấy đa phần những người nghèo thường bố thí cúng dường nhiều hơn so với người giàu. Một nhóm sinh viên Việt Nam tại Mỹ, tổ chức thành một hội chuyên cấp học bổng cho học sinh nghèo ờ Việt Nam, không phải vì họ giàu mà chính họ cũng phải làm thuê để kiếm tiền đi học.

Muốn giúp đỡ người nghèo khổ là tốt, nhưng cũng phải tùy duyên, tùy khả năng. Không nên nghĩ những điều quá sức mình, vì nghĩ như vậy chỉ làm mình tự ti hoặc phát sinh tham vọng không thực tế. Nên thể hiện lòng vị tha trong khả năng mình có thể. Nếu không có khả năng bố thí thì phục vụ cũng là một hính thức bố thí vị tha.

Đây là câu hỏi không có câu trả lời nhất định, vì đúng hay sai chỉ cách nhau trong gang tấc, tùy từng trường hợp khác nhau. Đúng ở khía cạnh này sai ở khía cạnh khác, được mặt này mất mặt kia... không biết đâu mà lường được. Một pháp phát sinh do vô số nhân duyên tập hợp mà thành. Nó không đơn thuần như một bài toán số học có một đáp số nhất định. Bài toán cuộc đời không cần đáp số vì nó là bài học bất tận biến hóa khôn lường giúp chúng ta thấy ra ý nghĩa đích thực của cuộc sống hơn là để đạt được điều gì. Thực ra, giá trị cuộc sống không phải là đạt được điều mình muốn, vì thoát được khổ này đạt được lạc kia, thì rồi trước sau gì cũng phát hiện lạc kia chỉ là một loại khổ khác mà thôi. Cứ vậy con người bôn ba tìm kiếm cái mình thích hơn nhưng rồi khi đã đạt được thì cũng chẳng có gì khác cả.

Một người thợ đục đá, làm việc cực nhọc đổ mồ hôi, thấy một ông vua đi qua có người hầu kẻ hạ sung sướng, ông ta ước gì được làm vua, và ông được như ý. Ông vua hân hoan được đoàn tùy tùng phục vụ rất hoàn hảo, nhưng giữa đường gặp trời nắng to cả đoàn vua tôi đều bị nóng bức hành hạ. Ông vua  vừa nghĩ là nếu được làm mặt trời thì uy quyền hơn, lập tức ông biến thành mặt trời. Ông chiếu ánh nắng khắp nơi để tỏ uy quyền của mình. Nhưng chiếu nhiều quá nước bốc hơi thành mây che phủ cả bầu trời, ông không sao chiếu được. Thấy mây oai hơn nên lại ước thành mây, và khi được làm mây ông che phủ cả bầu trời không cho mặt trời chiếu sáng. Rồi đến mùa giông bão mây bị xua đi tan tác. Bây giờ làm gió mới chẳng thua ai, nghĩ vậy mây biến thành gió. Gió hả hê nổi trận cuồng phong thổi cho mọi thứ tiêu điều, xơ xác, nhưng nhìn lại thì núi đá vẫn đừng yên chẳng hề hấn gì. Lại ước và được thành núi đá. Đang đứng ngẫng cao đầu bệ vệ oai phong, núi chợt nghe tiếng đục đẽo, nhìn xuống thì thấy anh thợ đục đá đang đục mình ra từng mảng, vậy là anh ta ước thành người đục đá, và chợt thấy mình vẫn như người thợ đục đá thuở nào. Không biết anh ta có giác ngộ không hay vẫn tiếp tục ước mong được như mình muốn?

Vậy vấn đề không phải là có nên ước hay không nên ước thay đổi cuộc đời, mà là có học được gì từ những tình huống đó trong cuộc đời hay không.

Chỉ mới qua bốn buổi giảng mà anh đã khai mở như vậy thì thầy rất hoan hỷ. Nếu nhiều người được như vậy thì đó là phần thưởng quý giá nhất cho thầy. Anh đã tiếp thu rất chính xác. Và việc đầu tiên anh làm được là biết trở về nhìn lại chính mình (Ehipassiko), thay vì ước mong hành thiền để đạt được một cảnh giới tốt lành ở tương lai (Hướng ngoại cầu huyền). Đó là một bước đầu rất vững vàng chính xác.

Tuy nhiên, khi trở về với chính mình anh cần lưu ý mấy điểm sau đây thì mới thật là đúng: 1) Khám phá để thấy rõ thực tại thân tâm quan trọng hơn là để được an lạc. 2)  Thấy thực tại thân tâm (thân, thọ, tâm, pháp) một cách sáng suốt, định tĩnh, trong lành, và khi động dụng làm việc gì thì thận trọng, chú tâm, quan sát, thì đó chính là đang tinh tấn chánh niệm tỉnh giác trong thiền tuệ Vipassanà, hay liễu liễu thường tri trong thiền Kiến Tánh. Nếu anh làm được như vậy thì đó chính là thiền, chứ không phải chỉ là chuẩn bị cho thiền ở tương lai. Niệm Phật, sám hối, bố thí, nhẫn nhục, phục vụ tha nhân... là những pháp hỗ trợ cho pháp thiền tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha mà thầy đang hướng dẫn. Vì pháp thiền này lấy chính mình làm chỗ tu tập nên không cần lệ thuộc vào một phương pháp có điều kiện nào cả, nên những người quen thực hành thiền có phương pháp lại tưởng đó chỉ là lý thuyết chứ không phải thiền!